Bazidioomikota filumi. Uredinales tartibi

Iqtisodiy jihatdan muhim bo’lgan va ba’zi boshqa zang zamburug’larining 
misollari
. 
Turkum: Puksiniya (
Puccinia
). 
Uredinales 
tartibining eng katta turkumi 
Puccinia 
bo’lib, tarkibiga taxminan 1 000 ta tur kiradi. Teliosporalari oyoqchali, to’q 
tusli, qalin qobiqli va ikki hujayrali (15.3, C-rasm). Ularning aksariyati ikki 
xo’jayinli turlar, asosiy xo’jayinlari – g’alla ekinlari va boshoqli o’tlarda uredinio- 
va teliobosqichlarida, oraliq xo’jayinlarida esa esiobosqichida rivojlanadi. Yuqorida 
bayon etilgan g’alla ekinlari hamda boshoqli o’tlarda poya, yoki qora zangni 
qo’zg’atuvchi 
P. graminis 
turidan tashqari eng muhim va xavfli turlar qatoriga 
bug’doy, arpa, javdar va boshoqli o’tlarda sariq, yoki tasmachasimon (
P. striiformis
) 
(15.8-rasm, chapda), bug’doy va javdarda qo’ng’ir, yoki barg (
P. triticina
) (15.8-
rasm, o’ngda), javdarda qo’ng’ir, yoki barg (
P. dispersa
), sulida tojli (
P. coronifera
), 

---

makkajo’xorida oddiy (
P. sorghi
), janubiy (
P. polysora
) va ko’p boshqa ekinlarda 
zang qo’zg’atuvchi turlar kiradi. Zang tarqalgan mamlakatlarning aksariyatida 
hozirgi davrda oraliq xo’jayinlarining ahamiyati yo’q, chunki patogenlar urediniya 
bosqichida tirik barglarda qishlashga va ekinlarda tarqalishga moslashgan. Ular bir 
mavsumda taxminan 10 ta avlod berib, ko’payadi. 
Bug’doy hosiliga ta’siri bo’yicha eng zararli kasallik poya zangi bo’lib, 
ikkinchi o’rinni sariq zang egallaydi va undan keyin qo’ng’ir zang turadi. Dunyoning 
ko’p mamlakatlaridagi kabi O’zbekistonda ham zang kasalliklari bug’doyning eng 
muhim, eng zararli va eng xavfli kasalliklari hisoblanadi. Sariq va qo’ng’ir zang 

---

mamlakatimizning bug’doy dalalarida tez-tez uchraydi, ba’zi yillari keng tarqalib va 
epifitotiya shaklida rivojlanib, ancha hosil nobud bo’lishiga olib keladi. Kurash 
choralari qo’llanilmagan bug’doy dalasida zang erta (tuplanish-naychalash davrida) 
paydo bo’lib, bayroq barg chiqarish paytida o’simliklar kuchli zararlangan taqdirda, 
sariq zang hosilning 58-85%, qo’ng’ir zang 45-50% va poya zangi 85-90% nobud 
qilishi mumkin. Boshoq chiqarish paytida bug’doy o’simliklari zararlanishi past 
darajada (10-20%) bo’lganida ham hosil yo’qotilishi 3-8% dan (ko’ng’ir zang) 6-
12% gacha (sariq zang) yetishi mumkin. Bug’doyning poya zangi O’zbekistonda 
ahamiyatsiz kasallikdir, chunki u faqat tog’oldi mintaqalari va qirlarda, ekinlarning 
kam qismida va past darajada, doim mavsum so’ngida (may oxiri - iyun boshlarida) 
uchraydi va hosilga zarar yetkazmaydi. 
15.8-rasm.