Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

Biogeokimyoviy 
tsikllar- 
Biosferada 
kimyoviy 
elementlar 


.
,
,
,
,
,
2
2
2
2
б
ва
т
олтингугур
фосфор
N
O
H
CO
O
doimo tsirkulyatsiya kilib, tashki 
muxitdan organizmga, undan yana tashki muxitga utib turadi. Bu xolatni biogeokimyoviy 
tsikllar deb aytiladi.
Biosferaning tarkibiy kismlari -
1.Tirik moddalar.
2.Ulik moddalar.
3.Oralik moddalar.
4.Biogen moddalar.
Sayyoramizdagi barcha tirik organizmlar yigindisini V.I.Vernadskiy tirik modda deb 
atagan edi. Tirik moddaning eng muxim xususiyatlari 3 tadir.
1.Tirik moddaning umumiy vazni.
2.Tirik moddaning tarkibi.
3.Tirik moddaning energiyasi.
Biosferaning ikkinchi tarkibiy kismi ulik moda xisoblanib, uning xosil bulishida 
biosferadagi barcha moddalar, shuningdek, tirik organizmlar xam katnashadi. 
Biosferaning uchinchi tarkibiy kismi oralik moddalar xisoblanib, ular tirik va ulik 
moddalarning birgalikdagi faoliyati natijasida xosil buladi. Tabiiy suvlar, tuprok, emirilgan tog 
jinslari oralik moddalarga misol bula oladi.
Biosferaning turtinchi tarkibiy kismi biogen moddalar xisoblanadi. Ular tirik 
organizmlarning xayoti davomida xosil buladi va uzgarishlarga uchrab turadi. Nixoyatda katta 
potentsial energiyaga ega bulgan toshkumir, bitum, neft, oxaktoshlar va boshkalar biogen 
moddalarga misol bula oladi.
Biogentsenoz -
Biosferaning oddiy birlamchi tuzilmasining birligi biogeotsenoz xisoblanadi. 
Muayyan 
tashki 
muxit 
sharoitida 
usimliklar, 
xayvonlar, 
ayrim 
zamburglar 
va 
mikroorganizmlarning birgalikda yashashiga biogeotsenoz deyiladi. Ushbu tushunchaning 
birinchi marotaba V.N.Sukachev 1940 yili fanga kiritgan edi.
Agar bir necha tur usimliklar birgalikda yashasa, fitotsenoz (usimliklar jamoasi) 
deyiladi. Agar bir necha tur xayvonlar birgalikda yashasa, zootsenoz (xayvonlar jamoasi) 
deyiladi.

---

134 
V.N.Sukachevning fikricha, biogeotsenoz-bu Er ustida uchraydigan bir xil tabiiy 
vokeliklarning (atmosfera, tog jinslari, gidrologik sharoit, usimlik, xayvonlar va 
mikroorganizmlar dunyosining) yigindisidan iboratdir.
Biogeotsenoz turli kattaliklarda buladi. va turli murakkablikka ega. Masalan, urmon, 
tundra, dasht, chul biogeotsenozlari bir-biridan keskin fark kiladi. Tropik mintakalaridagi 
urmonlarning biogeotsenozlari ancha kashshok bulgan Arktika tundralariga nisbatan ancha 
maxsuldordir. Okean tubidagi biogeotsenozlari esa, dengiz va okeanlar soxillari yakinidagi 
sayoz joylar biogeotsenozlariga karaganda sermaxsul emas.
Biogeotsenoz-bu biotsenozlar va muxit omillarining yigindisi emas, balki tabiatning bir 
butunligi, sifat jixatidan moslashgan uz xolicha rivojlanuvchi va ta`sir kilish konunlariga ega 
bulgan murakkab birlikdir.