|
1-BAP. Baslanǵısh klaslarda máseleler ústinde islew metodikasınıń teoriyalıq hám ámeliy tiykarları.
Baslanǵısh klaslarda máseleler sheshiw metodikasınıń pedagogikalıq -psixologiyalıq tiykarları
Cifrlı sanlar hám nol arifmetikasini úyreniw baslanǵısh klasslar matematika programmasına qaray masqsad tárepke baǵıtlanǵan sistemaǵa tiykarlanadı, yaǵnıy olardı ózlestiriw usı kurstıń tiykarǵı túsiniklerin qáliplestiriw menen baylanıslı boladı. Teoriyalıq máseleler shınıǵıwlardı sheshiw dawamında ámeliy áhmiyet jańalıq ashadı, bunıń menen shınıǵıwlar teoriya menen ámeliyattı óz-ara baylaw halqa wazıypasın atqaradı. Shınıǵıwlardan paydalanıw oqıwshılarda dúnyaǵa kóz qarasın qáliplestiriwge xızmet etip, olarǵa san, arifmetik ámel, sıyaqlı abstrakt túsinikler real turmıstan, ámeliy iskerlikten alınǵanlıǵına isenimdi bekkemleydi. Shınıǵıwlardı sheshiw processinde oqıwshılar oyda sawlelendiriwin keńeytiriwshi faktlar menen tanısadılar. Bunıń menen olardıń parıqlaw sheńberi kengayadi, hám de shınıǵıw menen turmıs, (ámeliyat ) ortasında ajıralmas baylanıs ornatıladı. Shınıǵıwlardı sheshiw oqıwshılardıń intellektual rawajlanıwına úlken tásir kórsetip, olarda analiz etiw, salıstırıwlaw, ulıwmalastırıw hám abstrakt parıqlawǵa kónlikpelerdi qáliplestiredi. Shınıǵıwlardıń tárbiyalıq áhmiyeti de byeqiyos bolıp tabıladı. Joqarıda sanap ótilgen wazıypalardı atqarar eken, áyne waqıtta, shınıǵıwlardıń ózleri de tikkeley úyreniw ob'yektiga, sonıń menen birge, olardı sheshiw zárúrli kónlikpelerdi qáliplestiriwshi quralǵa aylanadı. Shınıǵıwlardı shesha alıw qatar óz-ara baylanıslı hám ajıralmas baylanısqan qatar menshikli (bólek ) kónlikpelerdi óz ishine aladıki, olardı tómendegishe aytıp ótiw múmkin;
1. Shınıǵıwdı oqıp shıǵıp, onı túsiniw, yaǵnıy xar bir sóz dizbeginiń mánisine jetip, ol jaǵdayda suwret etilgen xolatni kóz ońında gewdelantira alıw ;
2. Shınıǵıw daǵı shárt hám soraw. Málim hám belgisiz zatlardı ajıratıp ala biliw;
3.Shınıǵıw daǵı shárt hám soraw, berilgen hám ızlenip atırǵan maǵlıwmatlar ortasındaǵı baylanıstı anıqlay alıw, yaǵnıy shınıǵıw tekstin analiz eta biliw jáne onıń nátiyjesi bolıp esaplanıw, shınıǵıwdı sheshiw ushın arifmetik ámellerdi tańlap alıw;
4. Shınıǵıwdıń sheshimi hám juwabın jaza alıw. Bul kónlikpeler úzliksiz hám maqsetli ámeliyat processinde tómendegi basqıshlarda qáliplesedi.
1. Tayarlıq jumısları.
2. Shınıǵıw tekstin túsindiriw jumısları.
3. Shınıǵıwdı analiz etiw, onı sheshiw jolin izlew hám sheshiw rejesin dúziw.
4. Sheshim hám juwabın jazıw.
5. Shınıǵıw sheshilgennen keyin onıń ústinde islew.
Shınıǵıwlardıń hár bir basqıshında oqıtıwshı máseleniń mazmunı, oqıwshılardıń tayarlıq dárejesi, shınıǵıwdıń didaktik hám tárbiyalıq hám de ózge qatar faktorlardı názerde tutıp, sheshiwdiń hár qıylı metodikalıq usıllarınan paydalanadı. Máseleni sheshiw kónlikpelerin qáliplestiriw boyınsha metodikalıq usıllarǵa tómendegilerdi kirgiziw múmkin.
1. Másele boyınsha oqıwshı menen júzbe-júz sáwbet,
2. Máseleni kórgezbeli qurallar járdeminde túsindiriw,
3. Máselelerdi salıstırıwlaw ;
4. Máseleni ózgertiw, ózgeshe formaǵa kirgiziw;
5. Máseleler shártlerinde qandayda bir táliymat jetispewshi yamasa artıqsha jaǵdayı daǵı tekstin analiz etiw;
6. Máselelerdi oqıwshılar tárepinen dúzilisi;
7. Máseleni basqa usıl menen sheshiw;
8. Máseleniń sheshimin tekseriw;
Másele sheshiwge tayarlıq basqıshdayoq ―masala sóz dizbegin isletgen maqul. Tayarlıq dáwirindegi isten maqset - balalarǵa real turmısda júz beretuǵın jaǵdaylardı matematikalıq simvollar tiline ótkeriw múmkinshiligin anglatishdan ibarat esaplanadi. Bul jaǵdayda súwretler járdeminde máseleler dúzilisiniń zárúrshiligi joq. Jaqsısı kishi gúrriń formasında aytılǵan jaǵdaydı balalar matematikalıq belgiler menen dápterge jazıp alıw múmkinshiligi bolsın. Gúrriń ushın + = yamasa - =. Sxematik forma daǵı jazıwlar kórsetkish (jollanba ) bolıp xizmet etiwi múmkin. Bul sırtqı kórinisler ishine balalar tiyisli sujet degi nomerler (sanlardı ) qóyadılar (jazadılar ). Mısalı, «ikki suwret keltirilgen (-su'wret) - mine bul súwret boyınsha men dúzgen gúrrińge dıqqat etińlar».
1. ―Shıyediń bir shoxida 3 shıye, basqa shoxida bolsa 1 shıye bar edi, hár eki shoxdagi shıyelar sanı 4 eken. Bul gúrrińni jazıp alıw ushın qanday formadan paydalanıw múmkin? (birinshisi 3 + 1 = 4).
2. ―Shıyediń shoxida 4 shıye bar. Sonıń birewin úzip aldılar, shoxida endi 3 shıye qaldı. Bul gúrrińni matematikalıq belgileri menen qaysı formada jazıp alıw múmkin? (4 -1 = 3)
3. ―Bir shoxda bir dana shıye bar edi. Ekinshi shoxida bolsa odan 2 shıye kóp edi. Esaplab kórińshi, ekinshi shoxida qansha shıye bar eken? (1 + 2 = 3).
4. ―Bir shoxda 3 shıye bar edi. Ekinshisinde bolsa odan 2 kemrek - ekinshi shoxda qansha shıye bar eken? (3-2=1). Balalar az-azdan sonday gúrrińler dúziwge kirisiwa baslaydılar. Sxematik forma olar ushın jollanba bolıp xızmet etedi.
Tayarlıq basqıshında tómendegi tapsırmadan (máseleden) da paydalanıw múmkin:
―Qus uyasida 6 shımshıq bar. Olarǵa taǵı bir gruppa shımshıqlar kelip qosılgach, qustıń sanı 9 boldı. Inga neshe qus kelip qosıldı?. Balalar shınıǵıw dawamında kórsetiw taxtasında (nabornoye polotno) 6 qus suwretin terip qóyadılar. Keyin olardıń sanı 9 taga yetgunga shekem qus suwretin qosıp terediler. (Hár gezek bir danadan qushib barıwları da múmkin). Keyin uyaga kelip qosılǵan qus sanın kórsetediler.
Kórgezbeli qurallar járdeminde jaǵdaynı balalar túsinip alıwlarına, keyinirek bolsa, sol mazmundagi máselelerdi sheshiwde háreket jolin tuwrı tańlawlarına faktor boladı. Bul basqıshda arifmetik ámellerdi tańlaw haqqındaǵı máselelerdi kóteriw de maqsetke muwapıq emes, sebebi, sheshim qustı tikkeley sanap shıǵıw jolı menen sheshiledi. Oqıwshılar sonday wazıypalardı atqaradılar : ―Stol ústinde 4 kese bar. Stakanlar sanı bolsa odan 2 kóbirek. Stolda qansha stakanlar bar ekenin kórsetiń! Balalar úlgi doskasına 4 keseni terediler. Tómenine bolsa soǵan hám taǵı 2 stakanni terediler. Keyininen stolda qansha stakan bar ekenin kórsetediler. Tayarlıq basqıshında kórgezbeli qurallardan keń paydalanıw balalardıń esaplaw kónlikpelerin tolıq jetilistiriwge xızmet etedi. Másele 1. Oqıwshılardı másele túsinigi menen tanıstıruvga tayarlaw maqsetinde máseleler sabaqlıǵı daǵı súwretler tiykarında gúrriń dúziń. Másele 2. Balalardı máseleler túsinigi menen tanıstırıw processinde kórsetiwge mólsherlengen kórgezbeli hám de jalǵız tártip degi didaktik materiallardan paydalanǵan halda ámeliy mısallar keltiriń.
Do'stlaringiz bilan baham: |
