Bap new indd

Waqıt – bul qubılıslardıń izbe-iz ózgeriw tártibin hám procesler-
diń dáwirliligin sıpatlaytuǵın fizikalıq shama. Waqıt xalıq aralıq 
birlikler sistemasında (XBS) sekundlarda ólshenedi.
Bizdi, tiykarınan, deneniń keńisliktegi ornınıń waqıtqa baylanıslılıǵı 
qızıqtıradı.
Tayanısh túsinikler:
keńislik, galaktika, waqıt, bir ólshemli eki ól–
shemli koordinatada hám úsh ólshemli koordinatada súwretlenetuǵın 
qozǵalıs, úsh ólshemli koordinatadaǵı keńislik.
1. Oyımızda 99-bettegi maǵlıwmatlardan paydalanıp, samolyotta Jerden Ayǵa hám Quyash
-
qa barıw ushın qansha waqıt ushıw kerekligin esaplań.
3-§. KINEMATIKANÍŃ TIYKARǴÍ TÚSINIKLERI
Mexanikanıń deneniń qozǵalısın onıń massası hám onı qozǵalısqa 
keltiriwshi sebeplerin esapqa almaǵan halda úyrenetuǵın bólimine 
kinematika dep ataladı.
Kinematikanıń tiykarǵı wazıypası denelerdiń qálegen waqıttaǵı koordi
-
nataların aniqlawdan ibarat. Deneniń koordinatalarınıń waqıtqa baylanıslıǵı 
haqqındaǵı maǵlıwmatlar hár túrde mısalı, grafik, keste yamasa formula kóri
-
nisinde beriliwi, sonday-aq, sózler menen ańlatılıwı múmkin. Bul maǵlıwmat
-
lardı biliw arqalı deneniń qálegen waqıttaǵı keńisliktegi ornın anıq aytıwǵa 
boladı. Bunıń ushın bir qatar jańa túsinikler menen tanısıp alıwımız kerek.
Materiallıq noqat 
Uzaqta ketip baratırǵan avtomobildiń forması anıq kórinbeydi, ol júdá 
kishkene, hátte noqattay bolıp kóriniwi múmkin. Al kishkene qumırsqaǵa 
mikroskop arqalı qaraǵanımızda ol qorqınıshlı jırtqısh bolıp kórinedi. Dene-
lerdiń qozǵalısın úyrengenimizde bir qatar ápiwayılastırıwlardan paydalanamız. 
Bunday usıllardıń biri qozǵalıstaǵı deneniń ólshemlerin esapqa almastan, onı 
kórip atırǵan process yamasa sızılmalarda materiallıq noqat dep alıwdan ibarat.
Berilgen sharayatta ólshemlerin hám formasın esapqa almawǵa bo