Bap new indd

Keńisliktiń tiykarǵı qásiyetleri: haqıyqatında da bar ekenligi, ma
-
teriya menen ajıralmaslıǵı (álemde keńislik penen baylanıspaǵan 
bir de obyekt joq), sheksizligi, úsh ólshemliligi (barlıq fizikalıq 
obyektlerdiń uzınlıǵı, eni hám biyikligi boladı).
Waqıttı bir ólshemli koordinatalarda sáwlelendiriw
Hárqanday process, waqıya, qubılıs belgili bir orında (keńislik) hám 
zaman (waqıt) da júzege keledi. Dene qozǵaladı, yaǵnıy óz ornın tek keńis
-
likte emes, al waqıt boyınsha da ózgertedi. Waqıttı ólshew ushın tákirarlanıp 
turıwshı qubılıstıń tákirarlanıwınıń uzaqlıǵın paydalanadı. Mısalı, Jerdiń óz 
kósheriniń átirapında Quyashqa salıstırǵanda bir ret aylanıw waqıtın 24 saat 
dep yamasa Jerdiń Quyashtıń átirapında bir ret aylanıw waqıtın bir jıl dep 
alǵan. Bir jıl 31 556 926 sekundqa teń. Sonlıqtan, 1 s Jerdiń Quyash áti
-
rapında bir ret aylanıw dáwiriniń 31 556 926 dan bir bólimine teń. Házir
-
gi waqıttı úlken dállikte ólsheytuǵın kvarc hám molekulalıq saatlar payda
-
lanıladı. Olar waqıttı sekundtıń trillionnan bir 
bólimindegi dállikte ólsheydi. Waqıt bir ólsh
-
emli koordinatalarda súwretlenip, ol ótmishten 
keleshekke qaray ósip barıwı shama sıpatında 
paydalanıladı (8-súwret).
Denelerdiń qozǵalısın keńislik hám waqıttan ajıratılǵan halda kóz al
-
dımızǵa keltiriwge bolmaydı. Sonlıqtan denelerdiń qozǵalıslari keńislikte 
hám waqıt dawamında júzege keledi, dep qaraladı.
8-súwret.
Waqıttı bir ólshemli 
koordinatada súwretlew.
ótmish
házir
keleshek
7-súwret. 
Samolyottıń qozǵalısın úsh 
ólshemli koordinatada súwretlew.
z
x
y
o

---

14
Kinematika tiykarları