Bap new indd

tájiriybe
. Eki birdey jipke eki tárepten baylanǵan deneni 117-
a
súwrette 
kórsetilgendey etip ildirip qoyayıq. Dáslep jipti tez, yaǵnıy silkip tómenge 
tartamız (117-
b
súwret). Bunday jaǵdayda deneniń astındaǵı jiptiń úziliwi-
niń gúwası bolamız. Sebebi silkip tartqanımızda Nyutonnıń birinshi nı
-
zamına sáykes dene óziniń tınıshlıqtaǵı halın saqlawǵa tırısadı hám deneniń 
ústindegi jipke kúsh tásir etip úlgermeydi. Nátiyjede, deneniń astındaǵı 
jipke ústindegi jipti salıstırǵanda kóbirek kúsh tásir etip, jip úziledi. Endi 
deneniń astına baylanǵan jipti tómenge áste-aqırın tartamız. Bul jaǵday
-
da deneniń joqarısındaǵı jip úziledi (117-
d
súwret). Sebebi, biz tárepten 
tómenge qaray túsirilgen kúshke deniniń salmaǵı da qosıladı. Deneniń 
ústindegi jipke astındaǵı jipti salıstırǵanda kóbirek kúsh tásir etedi. Nátiy-
jede, ústingi jip úziledi.
117-súwret
. Jipti 
silkip (
b
) hám áste 
tartqandaǵı úziliwi
a
b
d

---

131
VI bap. Impulstiń saqlanıw nzıamı
2-tájiriybe. 
Stoldıń ústine betleri sıypaq eki 
taxtanı biriniń ústine birin qoyayıq. Tómendegi 
taxtaǵa jip baylanǵan bolsın (118-súwret). Bi
-
rinshi (
a
) jaǵdayda tómengi taxtanı áste-aqırın 
tartamız. Bunday jaǵdayda eki taxtada stoldıń 
ústinde birgelikte jıljıydı. Ekinshi (
b
) jaǵday
-
da tómendegi taxtanı, silkip tartamız. Bunday 
jaǵdayda joqarıdaǵı taxta tómendegi taxtaǵa 
salıstırǵanda keyninde qaladı yamasa tómen
-
gi taxtanıń ústinen pútkilley túsip qalıwı da 
múmkin.
Tájiriybelerden mınaday juwmaq shıǵarıw múmkin: denelerdiń óz ara 
tásiriniń nátiyjesi tek kúshtiń muǵdarına ǵana emes, al onıń qansha waqıt 
tásir etip turǵanlıǵına da baylanıslı. Sonıń ushın kúsh impulsi degen sha
-
ma kirgizilgen. Impuls latın tilinde 
impulsus
sózinen alınǵan bolıp, 
soqqı
degen mánisti bildiredi.