Banklariga moliyaviy resurslarni jalb qilish mexanizmi va ulardan samarali foydalanish

ChEKI “Savdogarbank” resurslarining tarkibi to’g’risida ma’lumot

Ko’rsatkichlar	2017-yil	2016-yil	2015-yil
Kredit tashkilotlari mablag’lari miqdori	238 726 204	127 158 706	233 071 920
Mijozlar mablag’lari	305 957 713	385 562 501	244 936 828
Boshqa qarz mablag’lari	173 965	101 213	114 382
Boshqa majburiyatlar	11 392 351	10 274 685	5 446 006
JAMI: Majburiyatlar	556 250 233	523 097 105	487 943 104
Ustav kapitali	70 391 188	55 391 188	47 471 287
Qo’shimcha kapital	60 000	60 000	80 099
Taqsimlanmagan foyda	73 318 551	13 978 360	10 939 797
JAMI: Kapital	143 769 739	69 429 548	58 411 084
Jami majburiyatlar va kapital	700 019 972	592 526 653	546 354 188

tahlil
Mamlakatimizda bozor munosabatlari rivojlangan sari turli mulk shakliga asoslangan tijorat banklari shakllandi va ko’paydi. Tijorat banklarining aksariyati aktsioner banklardir. Ularning ustav sarmoyasi ta’sischilar qo’shgan mablag’lardan tashkil topgan. Bunday tijorat banklari aktsiya chiqargan bo’lib, ta’sischilar aktsiyadorlarning katta qismini tashkil etadi. Davlat-tijorat banklari ustav fondining asosiy qismi davlat byudjetidan ajratilgan bo’ladi. Xususiy banklar ustav fondining asosiy qismini bu bankni tashkil etgan xususiy shaxs mablag’i tashkil etadi.

Tijorat banklari ustav kapitali summasi qonun yo’li bilan chegaralanmagan, lekin banklar faoliyatini barqaror ta’minlash maqsadida uning minimal miqdori belgilab qo’yiladi. Tijorat banklarining rezerv kapitali foydadan ajratmalar hisobiga tashkil etilib ko’zda tutilmagan zararlar hamda qimmatbaho qog’ozlar kursining pasayishi natijasida vujudga keladigan yo’qotishlarni qoplash uchun mo’ljallanadi.
Tijorat banklari o’z mablag’lari manbaiga ustav kapitali va rezerv kapitalidan tashqari turli maqsadlar uchun tuzilgan jamg’armalar (fondlar) va taqsimlanmagan foyda kiradi.
Tijorat banklarining rezerv kapitali foydadan ajratmalar hisobiga tashkil etilib ko’zda tutilmagan zararlar hamda qimmatbaho qog’ozlar kursining pasayishi natijasida vujudga keladigan yo’qotishlarni qoplash uchun mo’ljallanadi.
Tijorat banklari o’z mablag’lari manbaiga ustav kapitali va rezerv kapitalidan tashqari turli maqsadlar uchun tuzilgan jamg’armalar (fondlar) va taqsimlanmagan foyda kiradi. Tijorat banklari o’z faoliyatini nazorat qilishda turli xil tizimli ko’rsatkichlardan, “Fitch Retying’s”, “Moody’s” va “Standard & Poor’s” kabi xalqaro reyting agentliklari xizmatlaridan hamda bank tizimini
muvofiqlashtiruvchi “Basel Committee”, “CAMELS” kabi tashkilotlar tavsiyalaridan foydalanishlari mumkin. Eng e’tiborlisi shundaki barcha moliyaviy holatni baholovchi ko’rsatkichlarda yoki baholovchi tashkilotlarning baholash tizimida asosiy o’rinda kapital va u bilan bog’liq ko’rsatkichlar turadi.
Bank kapitalining etarliligini aniqlashga ikki xil usulda yondashish mumkin:

• 
  Bazel qo’mitasi tavsiyasi;
  
• 
  CAMELS - tizimi tavsiyasi.
  

Agar bank kapitalining o’lchami katta bo’lsa ham, uning aktivlari qoniqarli bo’lmasa, bank kuchli hisoblanmaydi. Jami kapital, asosiy kapital va aktivlar sifati koeffitsienti o’lchamlaridan kelib chiqqan holda bank faoliyatini baholashning reytingi keltiriladi:
Rivojlangan davlatlarda ko’pgina banklari bank kapitalining bank aktivlariga bo’lgan nisbatini yaxshilash uchun aktivlarni sotish usulidan foydalanishmokda. Bu usulga asosan bank tomonidan xatarliligi yuqori bo’lgan bank aktivlarining o’sishi sekinlashtiriladi, yani sekin asta ular xatarlilik darajasi past aktivlarga (davlat qimmatli kog’ozlari, davlat tomonidan taminlangan kreditlarga) almashtiriladi. Bu bilan kapital va xatarlilik darajasi bo’yicha tortilgan aktivlar o’rtatisidagi nisbat bank uchun ijobiy tomonga siljiydi.