Banklar guruhi — moliya institutlarining yuridik shaxs bo‘lmagan birlashmasi bo‘lib, bunda asosiy bank boshqa moliya institutlarini nazorat qiladi; bank hisobvarag‘i

Bank buxgalteriya apparatining tuzilishi
Har bir tijorat banki bajariladigan operastiyalarga qarab, o’zining buxgalteriya bo’limini tashkil etadi. Buxgalteriya bo’limini tashkil etish va vazifalarini bajarishi «O’zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to’g’risidagi Yo’riqnoma» da belgilangan.
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni bank (yoki filiali) rahbari amalga oshiradi. Buxgalteriya apparatiga bankning bosh buxgalteri rahbarlik qiladi. U Bank tizimining bosh buxgalterlari to’g’risidagi namunaviy nizom asosida ish olib boradi. Bosh buxgalter bo’lmagan vaqtda uning vazifalarini bosh buxgalter o’rinbosari bajaradi.
Tijorat banklarda buxgalteriya ishlarini yuritish uchun buxgalteriya apparati tuziladi. Bankning buxgalteriya apparati hisob-kitob-pul hujjatlarini rasmiylashtirish, nazorat qilish hamda bank operastiyalarini qayd etish bilan shug’ullanuvchi xodimlarni o’z ichiga oladi. Bank buxgalteriya apparatining tashkiliy tuzilishi va unda tashkil etiladigan bo’limlar soni amalga oshiriladigan operastiyalar hajmiga va ularning ayatomatlashtirilganlik darajasiga bog’liq bo’ladi.
Ish hajmi kichik banklarda buxgalteriya apparati bankning yaxlit bo’linmasi sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Bunda banklararo hisob-kitoblar, chet el valyutasi bo’yicha operastiyalar va bankning ichki hisobvaraqlari bo’yicha operastiyalarning hisobini yuritish maxsus bo’limlarga topshirilishi mumkin.
Ish hajmi katta banklarda buxgalteriya apparati ushbu Yo’riqnoma talablarini hisobga olgan holda tashkil etilishi lozim. Shuningdek, barcha operastiyalar mas’ul ijrochi buxgalterlar tomonidan dastlabki va nazoratchi buxgalterlar tomonidan joriy nazoratdan o’tishini ta’minlash maqsadida ish hajmidan kelib chiqqan holda mas’ul ijrochi va nazoratchilar soni o’rtasida mutanosiblik saqlanishi lozim.
Bankda buxgalteriya apparati xodimlarining aniq vazifalari bank rahbari buyrug’i bilan tasdiqlanadi.
Bank mijozlari bilan hisob kitob oprastiyalarni amalga oshiradigan buxgalteriya xodimi ma’sul ijrochi deb ataladi. Mas’ul ijrochi va nazoratchi buxgalterlar zimmasiga muayyan hisobvaraqlarni yuritish yoki alohida operastiyalarni amalga oshirish ishlari yuklatiladi. Hisobvaraqlar buxgalteriya xodimlari o’rtasida shunday taqsimlanishi kerakki, bunda bitta xo’jalik yurituvchi sub’ektning barcha depozit va ssuda hisobvaraqlari bitta buxgalteriya xodimi tomonidan yuritilishi kerak, chet el valyutasida ochilgan hisobvaraqlar bundan mustasno bo’ladi.
Hisobvaraqlarni buxgalteriya xodimlari o’rtasida taqsimlash va qayta taqsimlash kitobi dasturiy ravishda yuritiladi hamda qo’lda maxsus daftarda qayd etib boriladi.
Bank bosh buxgalteri muhrlar, shtamplar va blanklarni ularning yo’qolishiga yoki boshqa maqsadlarda ishlatilishiga yo’l qo’yilmaydigan tarzda saqlanishi hamda foydalanishi ustidan nazoratni ta’minlaydi. Bank muhrlari va bur chakli shtamplarining hisobi ularni saqlayotgan shaxs familiyasi va lavozimi ko’rsatilgan maxsus daftarda yuritiladi. Daftar varaqlari raqamlangan, bog’langan va bank muhri, bank rahbari hamda bosh buxgalterining imzolari bilan tasdiqlangan bo’lishi va bank rahbarining yoki uning xohishiga ko’ra bosh buxgalter seyfida saqlanishi lozim.
Bank xodimlarining ish joylari shunday joylashtirilgan bo’lishi kerakki, bunda mijozlar va boshqa begona shaxslarning bankning muhrlari, shtamplari, hujjatlari va blanklarini olishlariga imkon bo’lmasligi lozim.
Bank buxgalteriyasi xodimi mehnat ta’tiliga chiqqan, kasal bo’lib qolgan yoki boshqa sabablarga ko’ra ishda bo’lmagan hollarda unga biriktirilgan hisobvaraqlar hamda uning vazifalari muhr va shtamplar bilan birgalikda boshqa xodimga topshiriladi va bu haqda maxsus daftarda tegishli yozuvlar qayd etiladi.
Bosh buxgalter zimmasiga umumiy nazoratni tashkil etish hamda har kuni buxgalteriya va kassa ishlarining barcha bo’g’inlarida o’rnatilgan tartibga amal qilinishini kuzatib borish yuklatiladi. Shuningdek, bank bosh buxgalteriga bosh va yordamchi kitoblarda operastiyalarni qayd etish, tegishli buxgalteriya hisobi hisobotlarini dasturiy ravishda tuzish ishlariga rahbarlik qilish yuklatiladi. Bank bosh buxgalteri ishda bo’lmagan vaqtda, ushbu vazifalar bank rahbarining buyrug’iga ko’ra uning o’pinbosapiga topshiriladi.
Mijozlarning bank xodimlarining xatti-harakatlari ustidan shikoyatlari hamda boshqa murojaatlari amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq qabul qilinadi va ko’rib chiqiladi. Murojaat qilish tartibi e’lonlar osib qo’yish yo’li bilan mijozlarga ma’lum qilinishi lozim.
Bank rahbari buxgalteriya ishi holatini umumiy kuzatish bilan bir qatorda balans va boshqa hisobotlarni o’z vaqtida tuzilishini tekshirib borishi, mijozlarga o’z vaqtida va sifatli xizmat ko’rsatilishini muntazam nazorat qilib turishi shart.
Tarkibiy tuzilmasi Front-ofis va Bek-ofis sifatida tashkil etilgan Respubliamizning yirik banklarning buxgalteriya apparati shu tarkibiy tuzilmalarga mos ravishda tashkil etilishi mumkin.

Buxgalteriya apparatini Front-ofisi bu bankning tarkibiy qismi bo’lib, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan bank operastiyalarini amalga oshirishda bank mijozlari bilan bevosita muloqotda bo’lgan holda ularga barcha bank xizmatlari ko’rsatuvchi xodimlar guruhi. Ushbu guruhga Front-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi.

Front-ofisning asosiy vazifasi mijozlar topshirig’i hamda bank ichki faoliyati bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan operastiyalarning qonunchilikka mos ekanligini aniqlash va ularni buxgalteriya hisobida aks ettirishga tayyorlashdan iborat bo’ladi.

Bek-ofis bankning tarkibiy qismi bo’lib, Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tgan va ijro uchun taqdim qilingan operastiyalarni joriy nazoratdan o’tkazish va bank operastiyalarini amalga oshiruvchi buxgalterlar guruhidir.

Bek-ofisning asosiy vazifasi Front-ofis tomonidan dastlabki nazoratdan o’tkazilib, ma’qullangan barcha bank operastiyalarni qaytadan joriy nazoratdan o’tkazib, ularni ikkiyoqlama yozuv yordamida buxgalteriya registrlarida qayd etish va tegishli hisobotlar tayyorlashdan iborat.

Bek-ofis mijozlar bilan bevosita muloqotda bo’lmaydi. U, mijozlar operastiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha Front-ofis bilan, bankning ichki moliyaviy-xo’jalik operastiyalarini buxgalteriya hisobida aks ettirish bo’yicha bank ma’muriyati bilan aloqada bo’ladi.

Bek-ofisga Bek-ofis boshlig’i rahbarlik qiladi va u o’z navbatida bank rahbariga bo’ysunadi;

Tijorat banklarida buxgalteriya apparatini ishini Front va Bek ofislari bo’yicha ajratish quyidagilar bo’yicha amalga oshiriladi.