"bank ishi" kafedrasi

3-jadval 
Aloqador shaxslar (insayderlar) bilan bog‘liq operatsiyalar bo‘yicha 
ko‘rsatkichlar normativi
11
 
№ 
Iqtisodiy 
ko‘rsatkichning 
nomi 
Formula 
Belgilan- 
gan 
me’yor 
Aloqador shaxslar (insayderlar) bilan bog‘liq operatsiyalar bo‘yicha 
ko‘rsatkichlar me’yori 
1 
Bir yoki bir guruh 
aloqador shaxslar yo 
Bir insayderga berilgan eng 
yirik kredit, ta’minlangan 
Maks. 
0,25 
11
Ўзбекистон Республикаси Марказий банки 
www.cbu.uz
- сайти маълумотлари асосида тайёрланди. 

---

82 
insayderlarga berilgan 
kreditlar, ta’minlangan 
kreditlar
1 darajali kapital 
2 
Bir yoki bir guruh 
aloqador shaxslar yo 
insayderlarga berilgan 
kreditlar, ta’minlanmagan 
kreditlar/lizinglar 
Bir insayderga berilgan eng 
yirik kredit, ta’minlanmagan 
Maks. 
0,05 
1 darajali kapital 
3 
Bank tomonidan barcha 
insayderlarga berilgan 
kreditlar jami summasi 
Insayderlarga berilgan 
kreditlar jami summasi 
Maks. 
1,00 
1 darajali kapital 
Aloqador shaxslar (insayderlar) bilan bog‘liq operatsiyalar bo‘yicha ko‘rsatkichlar 
normativi 3 ta bo‘lib, ular: 
1. 
Bir 
yoki 
bir 
guruh 
aloqador 
shaxslar 
yo 
insayderlarga 
berilgan 
kreditlar,ta’minlangan kreditlar/lizinglar bir insayderga berilgan eng yirik ta’minlangan 
kreditni 1 darajali kapitalga nisbati sifatida topiladi. 
2. 
Bir 
yoki 
bir 
guruh 
aloqador 
shaxslar 
yo 
insayderlarga 
berilgan 
kreditlar,ta’minlanmagan kreditlar/lizinglar tir insayderga berilgan eng yirik 
ta’minlanmagan kreditni kreditni 1 darajali kapitalga nisbati sifatida topiladi. 
3. Bank tomonidan barcha insayderlarga berilgan kreditlar jami summasi insayderlarga 
berilgan kreditlar jami summasi 1 darajali kapitalga nisbati sifatida topiladi. 
Agar bank Markaziy bank tomonidan o‘rnatilgan iqtisodiy normativlarni bajarmasa 
ham Markaziy bank tomonidan tegishli chora ko‘riladi. 
Aloqador shaxslar (insayderlar) bilan bog‘liq operatsiyalar bo‘yicha ko‘rsatkichlar 
normativi bir yoki bir guruh aloqador shaxslar yo insayderlarga berilgan 
kreditlar,ta’minlangan kreditlar/lizinglar 25%, bir yoki bir guruh aloqador shaxslar yo 
insayderlarga berilgan kreditlar,ta’minlanmagan kreditlar/lizinglar 5%, bank tomonidan 
barcha insayderlarga berilgan kreditlar jami summasi 1 darajali kapital hajmigacha bo‘lgan 
miqdorda bo‘lishi belgilangan. 
Banklar va ularning filiallari iqtisodiy normativlarni belgilovchi banklarga oid qonun 
hujjatlarini buzgan taqdirda, Markaziy bank ustav kapitalining eng kam miqdoridan 0,1 
foizgacha jarima undirish yoxud ayrim operatsiyalarni o‘tkazishni olti oygacha bo‘lgan 
muddatga cheklab qo‘yish huquqiga ega. 
Agar yo‘l qo‘yilgan tartib buzilishlar yoki bank o‘tkazayotgan operatsiyalar 
omonatchilar va kreditorlarning manfaatlariga aniq xavf tug‘dirgan bo‘lsa, Markaziy bank: 

banklardan ustav kapitali eng kam miqdorining bir foizidan oshmagan summada 
jarima undirishga; 

bankdan bankni moliyaviy sog‘lomlashtirish, shu jumladan aktivlar tuzilmasini 
o‘zgartirish, bank xarajatlarini kamaytirish va aksiyadorlarga dividendlar to‘lashni 
to‘xtatish tadbirlarini ko‘rishni, bank yoki uning filiali rahbarlarini, shu jumladan bank 
kengashi rahbarlari va a’zolarini almashtirishni, bankni qayta tashkil etishni, filialni 
tugatishni talab qilishga; 

bank uchun iqtisodiy normativlarni olti oylik muddatgacha o‘zgartirishga; 

---

83 

bankning ayrim bank operatsiyalarini amalga oshirishini bir yilgacha bo‘lgan 
muddatga, shuningdek filiallar ochishni ham olti oylik muddatga taqiqlab qo‘yishga; 

bankni moliyaviy sog‘lomlashtirish yoki Markaziy bank ko‘rsatmalarini bajarish 
uchun zarur bo‘lgan davrda mansabdor shaxslar va aksiyadorlar ega bo‘lgan barcha 
vakolatlarni vasiyga berib, bankka vasiylik qilish tartibini belgilash to‘g‘risida qaror qabul 
qilishga; 

bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi litsenziyani qaytarib 
olishga haqlidir. 
Demak, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgandek, Markaziy bank tomoniden belgilangan 
me’yorlarni bajarmaslik ham bank operatsiyalarini amalga oshirish huquqini beruvchi 
litsenziyani qaytarib olishga asos bo‘ladi. Bu esa bankni tugatishga sabab bo‘ladi. 
Bank muassislariga ham Markaziy bank tomonidan ma’lum bir talablar qo‘yiladi. 
Bank barqaror bo‘lishi uchun bank muassislari moliyaviy jixatdan barqaror bo‘lishlari 
lozim. YUridik shaxsning moliyaviy beqarorligi quyidagi omillar bilan belgilanadi: 

balansning nolikvidligi; 

to‘lovga kobiliyatsizlik yoki bankrotlik; 

bu yuridik shaxs rasmiy ravishda bankrot deb e’lon vilinishidan qat’iy nazar 
uning passivlari aktivlaridan oshib ketishi; 

bunday shaxsning majburiyatlari bank barqarorligiga nisbatan muayyan 
tavakkalchilikni yuzaga keltirsa; 

yuridik shaxs taqdim etgan balans bu shaxs zarur xollarda ustav kapitalini oshira 
olmasligini ko‘rsatsa;

bunday shaxs tomonidan bankda mulk sotib olinishi ko‘zda tutilishi natijasida 
bankka yoki uning omonatchilariga moliyaviy xavf solinishi mumkinligini ko‘rsatuvchi 
boshka xollar ma’lum bulsa. 
Quyidagi shaxslar bank muassislari va aksiyadorlari bo‘la olmaydilar: 

bankrotlikka uchragan yuridik shaxsning sobik raxbarlari, boshkaruvi va kuzatuv 
kengashi a’zolari yoki yirik ishtirokchisi hamda uzining ishbilarmonlik va shaxsiy xatti-
xarakatida ishlarni notugri boshkarish va vijdonan yuritish mumkin emasligini namoyish 
kilgan shaxslar; 

offshor xududlarda ruyxatga olingan norezident yuridik shaxslar; 

davlat xokimiyati organlari, maxalliy boshkaruv organlari, jamoat birlashmalari, 
jamoat fondlari, byudjetdan tashkari fondlar, byudjet muassasalari va tashkilotlari, agar 
boshka xolat konunlarda kuzda tutilmagan bo‘lsa. 
Ko‘pchilik hollarda Markaziy bank tomonidan belgilangan talablarni bajara olmaslik 
natijasida bir qancha banklar o‘z faoliyatlarini to‘xtatishga majbur bo‘lishadi.
Bular jumlasiga so‘nggi yillarda o‘z faoliyatlarini to‘htatgan Samarqandbank, O‘ktam 
bank, Kredit-standart bank, Alp-Jamol bank, Parvinabank va Amirbanklarni misol qilib 
keltirishimiz mumkin. Umuman olganda, tijorat banklarining ma’lum davr o‘tgach o‘z 
faoliyatini to‘xtatishi yoki o‘z faoliyatlarini boshqa shaklga o‘zgartirish boshqa banklarga 
qo‘shilishi yoki qayta tuzilishi bu tabiiy hol, biroq shunga qaramasdan har bir bankning 
yopilishi yoxud shaklini o‘zgarishi u bilan bog‘liq ravishda faoliyat yuritayotgan qolgan 
barcha iqtisodiy sub’ektlar faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishini oldini olish muhim.

---

84 
O‘zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati” to‘g‘risidagi qonunining 
14-moddasida bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziyani chaqirib 
olish asoslari ko‘rsatilgan. 
SHunday qilib,Markaziy bank quyidagi hollarda bank operatsiyalarini amalga oshirish 
uchun berilgan litsenziyani chaqirib olishi mumkin: 

bank to‘lovga qobiliyatsiz bo‘lib qolganida, passivlar aktivlardan ko‘payib ketganida; 

litsenziya berishga asos bo‘lgan ma’lumotlarning noto‘g‘riligi aniqlanganda; 

bank o‘z omonatchilari va boshqa kreditorlari oldidagi majburiyatlarini bajarishga 
qodir bo‘lmaganida; 

hisobot ma’lumotlari muntazam ravishda buzib ko‘rsatilganda; 

qonun hujjatlariga va litsenziya shartlariga zid keladigan bank operatsiyalari amalga 
oshirilganda; 

litsenziya berilgan paytdan e’tiboran bank operatsiyalarini amalga oshirish bir yildan 
ortiq muddatga kechikkanda; 

monopoliyaga qarshi qoidalar buzilganda; 

ichki 
nazorat qoidalari hamda 
jinoiy 
faoliyatdan olingan daromadlarni 
legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish bilan bog‘liq axborotni 
maxsus vakolatli davlat organiga taqdim etish tartibi buzilganda; 

O‘zbekiston Respublikasida o‘z sho‘‘ba bankini tashkil etgan chet el bankidan 
litsenziya chaqirib olinganda. 
Banklarning qo‘shilishi va yutilishiga ta’rif va umumiy tavsif 
Iqtisodiyotning bank sektori oxirgi o‘n yilliklar davomida butun jahonda keskin 
o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda, ushbu o‘zgarishlar moliya bozorlarining 
globallashuvi, moliya sektorining konsolidatsiyalashuvi bilan tavsiflanadi va bu jarayonlar 
moliyaviy muassasalar sonining qisqarishi, bank biznesi sohasining kengayishida 
namoyon bo‘lmoqda. Bank biznesi o‘z navbatida biznesning baynalminallashuvi va 
mahsulotlar qatorining diversifikatsiyalashuvi, shu jumladan banklar tomonidan nobank 
mahsulot va xizmatlar taklifining kengayishida o‘z aksini topmoqda. Moliya sektoriga 
ko‘pchilik davlatlarda soliq qonunchiligining o‘zgartirilishi va qayta tartibga solinishi 
katta ta’sir o‘tkazmoqda.
Banklarning qo‘shilishi va yutilishi: umumiy yondashuvlar va texnologik jihatlar. 
1.
Qo‘shilish va yutilishning sabablari. 
Zamonaviy korporativ boshqaruv nazariyasi va amaliyoti kompaniya va banklarning 
qo‘shilishi va yutilishining bir qator sabablarini ko‘rsatib bermoqda. Ushbu sabalarni 
birma-bir ko‘rib chiqamiz. 
Qo‘shilishi va yutilish natijasida