Bank ishi” fanidan Ma’ruza matnlari 1-mavzu: Bank ishi fanining predmeti va vazifalari. Reja

20-mavzu: Tijorat banklarining daromadlari, xarajatlari va foydasi

1. 
   Tijorat banklarining daromadlari haqida tushuncha.
   
2. 
   Tijorat banklarini foizli va foizsiz daromadlari.
   
3. 
   Tijorat banklarining xarajatlarining turlari:
   

-foizli xarajatlar
-foizsiz xarajatlar
-operatsion xarajatlari.

4. 
   Spred tushunchasi va uni hisoblash tartibi.
   
5. 
   Bank daromadlarini ko‘paytirish yo‘llari.
   
6. 
   Tijorat banklarining foydasi haqida tushuncha.
   
7. 
   Tijorat banklari foydasi va uni taqsimlash.
   
8. 
   Tijorat banklarini soliqqa tortish masalalari.
   
9. 
   Tijorat banklari rentabellik ko‘rsatkichi.
   
10. 
    Tijorat banklarining dividend siyosati.
    
11. 
    Bank foydasi va uni oshirish yo‘llari.
    

Tijorat banklarining daromadlari: foizli va foizsiz daromadlari.
Tijorat banki daromadining asosiy manbai bo‘lib quyidagilar hisoblanadi (16-jadval).

16-jadval

Tijorat bankining daromadlari

№	Daromadlar manbai	Izoh
1	2	3
1.	Ssuda biznesi	Bu biznes ikki unsurni o‘z ichiga oladi: mijozlarga ssuda berish; foyda olish maqsadida o‘zining bo‘sh turgan resurslarini boshqa tijorat banklariga vaqtinchalik berib turish. Ssuda biznesining ikkinchi qismi banklararo kredit yoki boshqa bankka qo‘yilgan tezkor depozit shaklida bo‘lishi mumkin.
2.	Diskontli biznes	Bu to‘lanmagan veksellar, cheklarni mu­ayyan diskont bilan bank tomonidan sotib olishga asoslanadi. Faktoring operatsiyalari dis­kontli biznesning har xil ko‘rinishlaridan biridir. U ikki ko‘rinishda bo‘ladi: regress (oborotli) huquqi bilan; regress (oborotsiz) huquqsiz. Birinchi holda bank mablag‘ni olgan (etka­zib beruvchi)dan to‘lanmagan majbu­riyatlarni undirib olishga haqli bo‘ladi. Ikkinchi holda esa bunday huquqqa ega bo‘lmaydi. SHu sababli u ko‘proq muko­fotlanishni talab qilib ko‘proq tavakkalga boradi. Faktoring operatsiyasi uchun bankni muko­fotlash etkazib beruvchining sotish­dan olgan daromadini kamaytiradi. CHunki aynan shu qiymatdan skidka qilinadi. Masalan, 20 foiz skidka bi­lan mahsulotni sotish yoki mablag‘ni qaytarish.
3.	Himoyali biz­nes	Bu bank operatsiyalariga mos tushuvchi xiz­matlar bo‘lib, ular trast (ishonchli) va vakilli xizmatlar
4.	Qimmatli qog‘ozlar orqali biznes	Bunda bankning daromadi quyidagilar evaziga shakllanadi: o‘zining va boshqa emitentlarning qimmatli qog‘ozlarini sotish chog‘ida kurs tafovuti evaziga olingan daromad: xususiylashtirishda bajarilgan xizmatlar evaziga olingan daromad (xususiylashtirish hujjatlarini talab darajasiga keltirish, korxonaning qiymatini aniqlash, aksiyalarni chiqarish va joylashtirish reestrlarni yurgizish va h.k.)
5.	Bankning ka­fillik faoliyati	Bu faoliyag evaziga bank bevosita va bilvosita daromad oladi. Mijozlarga bankdan kredit olish va boshqa operatsiyalarni bajarishlari uchun kafil xatlarini beradi va shu narsa evaziga bank daromad oladi
6.	Mijoz omo­natlarini jalb qilish va omonatchi­lar topshirig‘i bilan operatsiyalar amalga oshirish fao­liyati	Bunda bank daromadi uning quyidagi vositachilik operatsiyalarni bajarish eva­ziga shaklla­nadi: schyotlarni ochish; schyotlarni olib borish; schyotlar bo‘yicha operatsiyalardan nusha oldi­rish; schyotlarni yopish; naqd pulni berish bo‘yicha hisob-ki­tob­larni bajarish va h.k.
7.	Korrespondent (rasmiy yozishma)lik xizmati	Bunda bank boshqa bank korschyoti qoldig‘i (salqdosi)dagi kreditdan foiz olish evaziga daromad oladi. U daromad­ning miqdori: foiz stavkasi darajasiga; foizni hisoblash tartibiga; salqdodagi kredit miqdori va uning qanchalik davomligiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda bank daromadi: lizing; axborot berishga oid (informatsion); maslahat berish; valyutani almashtirish; mijozlarni o‘qitish kabi xizmat­larni ba­jarish evaziga shakllanadi. Lizing operatsiyalarini bajarish eva­ziga olinadigan daromad: lizing to‘lovlar; foiz to‘lovlari; vositachilik uchun to‘langan haqlarni o‘z ichiga oladi.
8.	Bank mulkini sotish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘zda tutil­ma­gan daromadlar	Bu daromad bank balansidagi qiymatdan bo­zor bahosining oshishi eva­ziga paydo bo‘ladi. Aks holda xarajat bilan bog‘liq operatsiyalar bankning to‘g‘ridan-to‘g‘ri zarar ko‘rishiga olib ke­ladi.

SHunday qilib, tijorat bankining barcha ko‘rinishlardagi daromadini uchta guruhga bo‘lish mumkin:

• 
  foizdan olingan daromad;
  
• 
  vositachilik (komissiya) evaziga olingan daromad;
  
• 
  boshqa turli daromadlar (bozordagi operatsiyalarda kurs farqi, sotilgan bank mulkining balansdagi narx o‘rtasidagi farq, qimmatli qog‘ozlar va boshqa nominal bahosini qayta baholash, jarimalar evaziga olingan daromadlar).
  

Qayta qilingan xizmatlar evaziga olingan daromadlar bank xarajatlarini, riskini qoplab foyda olishini ta’minlashi kerak.
Ssuda foizi - bu muayyan muddatga berilgan qarz uchun to‘lanadigan foiz. Ssuda foizining turlari quyidagicha tavsiflanadi:

•