Turli ko‘rinishlardan qat’iy nazar bitimlashgan ssuda foizi kredit resurslarining bahosi va mazkur tijorat banki uchun zarur bo‘lgan marja hisobiga shakllanadi.
Jaxon bank amaliyotida bank tijorat daromadlarining asosiy turlariga quyidagilar kiradi:
Ssuda operatsiyalaridan olinadigan daromadlar.
Diskont tijorati.
Qo‘riqlash tijorati.
Qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar orqali olinadigan daromadlar.
Bank o‘zi emissiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
Boshqa emitentlar topshirig‘i bilan amalga oshirilgan operatsiyalardan olingan daromadlar.
Kafolat va kafillik xizmatlari uchun olinadigan daromadlar
Omonatlarni jalb qilishva mijozlar topshirig‘ini bajarish asosida olinadigan daromadlar.
Boshqa banklar vakillik hisob varaqlarini yuritishdan olinadigan daromadlar
Ssuda operatsiyalaridan olinadigan daromadlar.
Bu tijoratda bank mijozlarni o‘z vaqtida to‘lanmagan veksel, cheklari va boshqa to‘lov hujjatlarini ma’lum skidka bilan sotib oladi (debitor qarzlarini).
Bizda keng tarqalgan turi – bu faktoring operatsiyalarini keltirish mumkin (faktoringni regresli qilish huquqi bilan (oborotli) va regressiz (oborotsiz)).
Diskont tijorati.
Bu tijorat doirasida masalan bank mijozga Trast (ishonch) va vositachilik xizmatlarini ko‘rsatish orqali daromad oladi.
Bu daromad bankga komission to‘lovlar shaklida tushadi.
Qimmatli qog‘ozlar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar orqali olinadigan daromadlar:
Bank o‘zi emissiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
Boshqa emitentlar topshirig‘i bilan amalga oshirilgan operatsiyalardan olingan daromadlar.
Bu tijoratda daromadlar kurslar o‘rtasidagi farqlar, dividendlar, muddatli majburiyatnomalar uchun foiz daromadlari, qimmatli qog‘ozlarni qayta realizatsiya qilish asosida olinadigan daromadlar.
Kafolat va kafillik xizmatlari uchun olinadigan daromadlar – komission to‘lovlari asosida tushadi – turli tushumlar shaklida.
Omonatlarni jalb qilish va mijozlar topshirig‘ini bajarish asosida olinadigan daromadlar:
Bu bank tijorati quyidagi shakllarda bo‘lishi mumkin:
komission mukofot to‘lovlar;
a) schyotlar ochish
b) schyotlarni yuritish
konkret muddat uchun o‘rnatilgan komission to‘lovlar (masalan, 100 so‘m bir oy uchun);
pulni oborotdan olinadigan foiz komission mukofot (masalan, kassa xizmati uchun 1,5 %, to‘lov 0,4%) yotoq-mehmonxona 0,2% fakt).
a) qilingan operatsiyalar bo‘yicha ko‘chirmalar berish;
b) schyotlarni yopish.
naqd tushumlarni berish yoki hisob – kitob bilan bog‘liq operatsiyalar uchun to‘lovlar.
Noan’anaviy bank xizmatlari keltiradigan daromadlar:
lizing operatsiyalari – informatsion xizmatlar;
konsultativ xizmatlar – mijoz xizmat o‘qitish va x.z.
Tijorat banklarining daromadlari bir necha xususiyatlariga ko‘ra tavsiflanishi mumkin.
1)qabul qilingan buxgalteriya hisobi tizimi va standartlariga bog‘liq ravishda (keyinchalik to‘xtalamiz)
2)olingan daromadlar davriga nisbatan joriy va kelgusi davr daromadlariga.
3) vaqt va iqtisodiy imkoniyatlariga ko‘ra.
doimiy (stabilnыy)-
foizli daromadlar va foizsiz daromadlar;
vaqtinchalik (nestabilnыy)-
qimmatli qog‘ozlarni ikkilamchi bozor operatsiyalaridan olingan;
ko‘zda tutilmagan operatsiyalardan olingan daromad;
valyuta operatsiyalaridan olingan daromad (ko‘pchilik banklar shu kunlarda).
Respublikamiz tijorat banklarining foizli daromadlari tarkibiga 9 ta asosiy daromad turi kiritilgan:
Bankning Markaziy bankdagi hisobvaraqlari bo‘yicha olingan daromadlar.
Bankning boshqa banklardagi hisobvaraqlari bo‘yicha olingan daromadlar.
Sotib olingan veksellar bo‘yicha olingan daromadlar.
Investitsiya bo‘yicha olingan daromadlar.
Qimmatli qog‘ozlarni sotib olish – sotish hisobvaraqlari bo‘yicha olingan daromadlar.
Mijozlarning majburiyatlari bo‘yicha olingan daromadlar
Mijozlarning majburiyatlari bo‘yicha bankning qoplanmagan akseptlari bo‘yicha olingan daromadlar.
Ssudalar va lizing operatsiyalaridan olingan daromadlar.
REPO operatsiyalaridan olingan daromadlar.
Sof foizli daromad summasi foizli daromadlar summasidan ayirib tashlash yo‘li bilan aniqlanadi.
