Bank ishi” fanidan Ma’ruza matnlari 1-mavzu: Bank ishi fanining predmeti va vazifalari. Reja

Marjali ssudalar - bu qarz oluvchiga kredit qiymatiga ustama qo‘shish evaziga beriladigan ssuda.
Marjaning absolyut miqdori va uning dinamikasi bir qator omillar ta’sirida o‘zgaradi:

• 
  daromad keltiruvchi kredit quymalari va boshqa aktiv operatsiyalar miqdori;
  
• 
  bankning aktiv operatsiyalar bo‘yicha foiz stavkalari;
  
• 
  bankning passiv operatsiyalari bo‘yicha foiz stavkalari;
  
• 
  aktiv va passiv operatsiyalari foiz stavkalari o‘rtasidagi farq (spred);
  
• 
  bank kredit portfelida foizsiz ssudaning ulushi;
  
• 
  foizli daromad keltiruvchi riskli aktivlar operatsiyalari ulushi;
  
• 
  jalb qilingan resurslar va bankning o‘z kapitali o‘rtasidagi nisbat;
  
• 
  jalb qilingan resurslar va bankning o‘z kapitali o‘rtasidagi nisbat;
  
• 
  jalb qilingan resurslar tarkibi;
  
• 
  inflyasiya sur’ati va boshqalar.
  

Marja quyidagi nisbiy ko‘rsatkichlarda tavsiflanadi:

Khfm= Olingan foizlar summasi – To‘langan foizlar summasi Daromad keltiruvchi aktivlar^1) summasining o‘rtacha qoldig‘i Khfm= Olingan foiz summasi – To‘langan foiz summasi Aktivlar^2) summasining o‘rtacha qoldig‘i Kssm= Ssudalar to‘lovlari bo‘yicha foizlar summasi – Kredit resurslari to‘lovlari bo‘yicha foizlar summasi Qarzdorlik ssudasi summasining o‘rtacha qoldig‘i

Bu ko‘rsatkichlardan tashqari marja foizining etarliligi ham hisoblanadi:

Bu ko‘rsatkich bank uchun marjaning zaruriy minimal darajasini belgilaydi va uni hisoblashdan maqsad - qanchalik bank o‘z xarajatlarini qopladi degan savolga javob berishdan iboratdir.
Tijorat banklarining daromadliligini oshirishda spekulyasiya operatsiyalarining o‘rni. Bank daromadlarini ko‘paytirish yo‘llari.
Tijorat banklarining foydasi haqida tushuncha.
Tijorat banklarining foydasi va uning darajasini tahlil qilish usullaridan quyidagilarni qayd qilish mumkin:

• 
  foyda manbalarini tarkibiy tahlil qilish;
  
• 
  moliyaviy koeffitsientlar tizimini tahlil qilish;
  
• 
  omilli tahlil.
  

Tarkibiy tahlil bank foydasi manbalarini aniqlash va bankning bugungi kundagi faoliyatining barqarorligi va kelgusida rivojlanish imkoniyatlarini baholash uchun zarur.
Tijorat banklarida, foizli daromadlardan foizli xarajatlar summasi ayirib tashlangandan so‘ng, sof foizli daromad hosil bo‘ladi. Sof foizli daromad summasiga foizsiz daromad summasini qo‘shib, olingan natijadan foizsiz xarajatlar summasi ayirib tashlansa, u holda soliq to‘langunga qadar bo‘lgan yalpi foyda yuzaga keladi.
Soliq to‘langunga qadar bo‘lgan yalpi foyda summasidan kreditlardan ko‘riladigan zararlarni qoplashga mo‘ljallangan zahira ajratmalari summasini ayirib tashlasak, u holda soliq tugagunga qadar bo‘lgan sof foyda summasi yuzaga keladi.

Tijorat banklari foydasi va uni taqsimlash.

Tijorat banklarining soliq to‘langunga qadar bo‘lgan sof foyda summasidan foyda solig‘i summasini ayirib tashlasak, u holda bankning sof foydasi hosil bo‘ladi. YUzaga kelgan sof foyda hisobidan, aksionerlar umumiy yig‘ilishining qaroriga asosan, dividendlar to‘lanadi. Sof foydaning dividendlar to‘langandan keyin qolgan qismi taqsimlanmagan foyda deyiladi.

Sof foydaning hajmi pasayishiga yo‘l qo‘ymaslik tijorat banklari uchun katta amaliy ahamiyat kasb etadi. Buning boisi shundaki, sof foyda hisobidan dividendlar to‘lanadi. Uning etarli darajada bo‘lmasligi banklarining oddiy aksiyalariga to‘lanadigan dividendlar miqdorini kam bo‘lib qolishiga sabab bo‘ladi. Bu esa oddiy aksiyalarning bozor bahosini pasayishiga sabab bo‘ladi. Buning natijasida ayrim aksionerlarning boshqa banklarga o‘tib ketishi yuz berishi mumkin. Bu esa, bank ustav kapitalining kamayishiga va shuning asosida bankning to‘lovga qobillik darajasining pasayishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Absolyut (mutloq) sonlar tijorat banklari foydasining foydalilik darajasini ta’riflayolmaydi. Buning uchun bir qator moliyaviy koeffitsientlarni hisoblash zarur.

Bankning daromadlilik darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar tizimida aktivlarning bir so‘miga to‘g‘ri kelgan foyda ko‘rsatkichi eng asosiy ko‘rsatkich bo‘lib hisoblanadi. Ammo bu ko‘rsatkich ham bank faoliyatining samaradorligini baholashda etarli emas. Bu, birinchidan, yuqori foyda olish katta risk bilan bog‘liq bo‘lsa, ikkinchi tomondan bu ko‘rsatkichning dinamikasiga ta’sir qiluvchi omillar turli tuman va noaniqdir. SHu sababli bank rentabelligini tahlil qilishda bir vaqtning o‘zida uni riskdan himoya qilish darajasi to‘g‘risida ham o‘ylash kerak.

Tijorat banklarini soliqqa tortish.
Bankning qisman soliq to‘lovlariga quyidagilar kiradi:

• 
  mulk solig‘i;
  
• 
  avtomobil solig‘i;
  
• 
  qo‘shilgan qiymat solig‘i;
  
• 
  muhim tarmoqlarni qo‘llab quvvatlash fondiga to‘lanadigan soliq.
  

Barcha qayd qilingan soliqlar bank operatsiyalarni amalga oshirishda sarflanadigan xarajatlarga, tannarxga qo‘shiladi. Foyda solig‘i esa bank balansidagi foydadan to‘lanadi.