Bank foydasi va uning hisobini yuritish

Ikkinchidan, foyda qo’shimcha qiymatning o’z aksini topuvchi sof tashqi ko’rinishlaridan biridir


Uchinchidan, foyda avanslashtirilgan (ma’lum ma’noda sarflangan) qiymatning o’zgargan shakllaridan biridir;
To’rtinchidan, foyda qo’shimcha qiymatning o’zgargan shakli sifatida bir necha o’ziga xos xarakterli belgilariga ega.
Xususan, Sh. Abdullayeva tijorat banklari foydasiga quyidagicha fikr bildirganlar: ”foyda - tijorat banklari faoliyatlarining yakuniy natijalarini ifodalovchi asosiy ko’rsatkichdir”³. Tijorat banklari foydasi yoki faoliyatini zarar bilan yakunlagan bo’lsa-zarari, ushbu hisobot davrida (oy, chorak, yil) barcha daromadlaridan xarajat hamda soliq va to’lovlarni chiqarib tashlangandan qolgan summani tashkil etadi. Buni quyidagicha keltirishimiz mumkin bo’ladi⁴
Mamlakatimizda banklarning asosiy daromad manbalari bo’lib kredit



operatsiyalaridan olinadigan foizli daromadlardir. Tijorat banklarining daromadlari mijozlarga qisqa va uzoq muddatlarga berilgan ssudalar bo’yicha olinadigan foizlar, ssudalarning o’z muddatida qaytarilmagani uchun mijozlardan shartnomada ko’rsatilgani bo’yicha olinadigan yuqori stavkadagi foizlardir. Banklarning bu daromadlari ssuda tadbirkorligi daromadlari deb yuritiladi, hamda daromadlarning asosiy qismini tashkil etadi. Bank aktiv operatsiyalarining eng asosiysi bo‘lgan bu faoliyatdan olingan - «daromad jalb qilingan resurslar hisobidan berilgan kreditlar bo‘yicha olingan foizlar bilan jalb qilingan resurslar bo‘yicha bank tomonidan to‘langan foizlar o‘rtasidagi farqdan iborat»dir.
Bank ishini omadli yuritish- uning faoliyatini yaxshi tashkil etilganligiga, unga tijorat bankining ta’sischilari va mijozlari tomonidan bo’lgan ishonchi, va bankning barqarorligiga behihoyat bog’liq. Tijorat banklari faoliyatida foydaning tashkil etilishi, uning olish manbalarining barqarorligi va o’tgan yillarga nisbatan o’sib borish tendensiyasiga ega ekanligi bank uchun muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida foyda ko‘rsatkichining moliyaviy adabiyotlarda va kundalik amaliyotda mustahkam o‘rin egallamoqda. Bunday sharoitning vujudga kelganligi, bizning fikrimizcha, foydaning roli va funksiyalari yanada kuchayganligini ko‘rsatadi. Xuddi shuning uchun ham, bizning nazarimizda, shu kecha-kunduzning eng muhim vazifalaridan biri foyda hajmiga ta’sir ko‘rsatuvchi barcha omillarni bilish, uni shakllantirish jarayonini oqilona boshqarishni bilish yoki uddasidan chiqishdan iboratdir. Agar bular tijorat banklari faoliyatida o‘ziga xos xususiyatlarga ega ekanligi inobatga olinadigan bo‘lsa, uning alohida ahamiyatga ega ekanligi yanada yaqqolroq ko‘zga tashlanadi.