Bandlik va ishsizlik. Ularning darajalari va turlari reja: Bandlik Ishsizlik va uning turlari. Ishsizlikdarajasi

Hududiy ishsizlik
Muayyan hududdagi tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy–ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta’siri ostida ishchi kuchi talabi va taklifi o’rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi
Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to’liq band bo’lmaslik xos.Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi.Biroq, korxona egalari o’z ishchilarini birdaniga ishdan bo’shata olmaydilar.Buning natijasida ishchilarning ma’lum qismi rasman ish bilan band bo’lsalarda, amalda to’liqholda ishlamaydilar.Buning natijasida mehnat unumdorligi pasayib, korxona moliyaviy natijalariga ta’sir ko’rsatadi.Yashirin ishsizlik mamlakatda vujudga kelishi mumkin bo’lgan ijtimoiy keskinlikka yo’l qo’ymaslikka intilish natijasida ham paydo bo’ladi.
Turg`un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo’qotgan, ishsizlik bo’yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo’lgan va faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo’lmagan qismini qamrab oladi.
Professor M.N.Chepurin va E.A.Kiselevalar umumiy tahriri ostida tayyorlangan o’quv qo’llanmada «ixtiyoriy» va «majburiy» ishsizlik turlari ham ajratib ko’rsatiladi. Ularning fikriga ko’ra, ixtiyoriy ishsizlik – bu bo’sh ishchi o’rinlari mavjudligi sharoitida ishchini ish haqi darajasi yoki mehnatning tavsifi qoniqtirmaganligi sababli paydo bo’luvchi ishsizlik hisoblanadi. Majburiy ishsizlik esa ish haqining bozor muvozanati nuqtasidan yuqori darajada o’rnatilishi oqibatida ishchi kuchiga bo’lgan talab va uning taklifi o’rtasida tafovut vujudga kelishi bilan bog`liq.
3. Mehnat bozorining tarkibiy tashkil etuvchilari
Mehnat bozori, bandlik, ishsizlik
Mehnat bozori - bu, immatli og’ozlar, xom-ashyo va resurslar bozori kabi bozorlar bilan bir atorda mavjud bo’luvchi bozor tuzilmasining tarkibiy ismidir. Umumiy holatda, mehnat bozori deyilganda, bir tomondan - ish beruvchi, ikkinchi tomondan - yollanma xodimlar hamkorlikda bo’luvchi, bozor itisodiyotining alohida o’yi tizimi tushuniladi. Bu o’zaro hamkorlik (munosabat) natijasida ishchi kuchiga talab va taklif hajmi, nisbati va tuzilmasi shakllanadi.
Mehnat bozorining tarkibiy tashkil etuvchilari bo’lib, uyidagilar hisoblanadi:

• Mehnatga talab;
• Mehnat taklifi;
• Ishchi kuchi narxi;
• Ishchi kuchi iymati;
• Raobat;

Hozirgi kunda O’zbekistonda tug’ilish va tabiiy o’sishning yuori koefesientlari salanib olmoda, an’anaviy ko’p bolali oiladan o’rtacha sonli bolali oilaga o’tishning o’ziga xos demografik jarayoni kechmoda. Agar 1897 yilda respublika hududida 3,9 million kishi istiomat ilgan bo’lsa, o’tgan 100 yildan ko’p davr ichida aholi soni 6,3 marta o’sdi. Bugungi kunga kelib, mamlakatimizda 25 milliondan ziyod aholi istiomat ilmoda.
Aholi sonining o’sishi aholi yashash zichligi o’sib borishi bilan birgalikda kuzatilmoda. Jumladan, 1940 yilda 1 kv km. ga 14.6 kishi to’g’ri kelgan bo’lsa, 1999 yilga kelib bu ko’rsatkich 54.1 kishini tashkil etdi, yoki 3.1 marta o’sdi. Aholining ba’zi hududlarda haddan tashari zich joylashuvi aholini ozi ovat mahsulotlari, ichimlik suvi va ish joylari bilan ta’minlashda bir ator murakkabliklarni keltirib chiar-moda. Ushbu muammolar ekologik vaziyatning yomonlashuvi, kasal-liklarning o’sishi bilan yanada chigallashmoda. Mamlakatimizning aholisi zich joylashgan mintaalariga mehnat resurslarining 81% i to’g’ri keladi. Aholisi zich joylashgan mintaalar ishlab chiarish tarmolarining keng rivojlanganligi bilan tavsiflansa, aholi zichligi past bo’lgan mintaalar uchun ishlab chiarishning tor ixtisoslashuvi va ekologik muhitning keskin yomonlashuvi xosdir.