Balans likvidligi tahlilini boshlamasdan oldin quyidagi savollarga javob berishimiz zarur

Korxonalar aktivlari rentabelligining umumiy o‘zgarishi:

Korxona aktivlarining joriy davrdagi rentabellik darajasi

Korxona aktivlarining o‘tgan davrdagi rentabellik darajasi

Korxonalar aktivlari rentabelligiga ikki omil ta’sir ko‘rsatadi:

1. Korxona aktivlarining aylanishi.

2. Mahsulot rentabelligi.

1. Korxona aktivlari rentabelligiga korxona aktivlari aylanishining ta’siri:

O‘tgan davrdagi mahsulot rentabelligi	x	Korxona aktivlarining aylanish miqdori
O‘tgan davrdagi korxona aktivlari rentabelligi

2. Korxona aktivlari rentabelligiga mahsulot rentabelligi ta’siri:

Joriy davrda korxona aktivlari rentabelligi	x	Korxona aktivlarining aylanish miqdori
O‘tgan davrdagi mahsulot rentabelligi

Bu hisob-kitoblarni korxona ma’lumotlarida ko‘rib chiqamiz.

27-jadval

Korxona aktivlarining rentabelligi (ming so‘m)

	Joriy davr	O‘tgan davr
Ma’lumotlar bazasi
1. Sotilgan mahsulotdan tushum	600	500
2. Soliq to‘lanmasdan oldingi foyda	150	100
3. Korxona aktivlarining o‘rtacha qiymati	45	40
4. Korxona aktivlarining aylanish miqdori (1:3)	13,3	12,5
5. Mahsulot rentabellik darajasi (2:1)	25	20
6. Korxonalar aktivlarining rentabellik darajasi (2:3)	250	333

Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan korxona aktivlarining rentabelligi 33,2 foizga oshdi. Ko‘rinib turibdiki, korxonalar aktivlarining aylanishi tezlashgan — 12,5 martadan 13,3 martagacha ko‘paygan. Demak, bu omilning ta’siri:

(20x13,3):250=(266:250)x100=106,4 % ijobiy bo‘lib, aktivlar rentabelligini 6,4 % ga ko‘tarishga imkon bergan.

Mahsulot rentabelligi ham tahlil qilinayotgan davrda ko‘tarilgan, demak, bu omil ham aktivlar rentabelligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatgan. Ya’ni:

333:(20x133) = (333:266)x100 = 125,2 foiz.

Korxona aktivlari rentabelligini 25,2 % ga ko‘tarishga imkon bergan. Ikki omilning ko‘paytmasi korxonalar aktivlari rentabelligining umumiy dinamikasiga teng, ya’ni:

%.

Korxona rentabellik ko‘rsatkichlariga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilish uchun kerakli ma’lumotlar moliyaviy hisobotlarda va birlamchi buxgalteriya hisobida mavjud.

Omillar tahlili bo‘yicha yuqorida keltirilgan axborotlar umuman moliyaviy tahlilda, ayniqsa, rentabellik tahlilida omillar bo‘yicha tahlil o‘tkazishning ob’yektiv zarurligini isbotlayapti va omillar bo‘yicha o‘tkazilgan tahlil korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishni chuqurlashtiradi hamda yangi xulosalar chiqarishga, tavsiyalar berishga imkoniyat yaratadi.