Balans likvidligi tahlilini boshlamasdan oldin quyidagi savollarga javob berishimiz zarur

6.3. Korxonalarning iqtisodiy nochorligi tahlili

Ilgari, odatda, yuqori moliya-bank organlari korxona va tashkilotlarning ishlab chiqarish va xo‘jalik faoliyatini doimo tahlil qilishar edi. Bozor munosabatlariga o‘tish paytida korxonalar faoliyati bilan shug‘ullanuvchi organlar va tashkilotlar o‘zlarining asosiy e’tiborini korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilishga safarbar etmoqdalar.

Korxonalarning moliyaviy holatini tahlil qilish usullari yuqorida ko‘rildi. Korxonalarning moliyaviy holati tahlilda alohida korxonalarning iqtisodiy nochorligini ko‘rish lozim. Korxonalarning iqtisodiy nochorligini tahlil qilish bozor munosabatlari va korxonalararo raqobat aloqalari bilan bog‘liq.

Bozor munosabatlari davrida korxonalar uchun bozor iqtisodiyotida o‘z o‘rnini topish xo‘jalik yuritishning asosiy tamoyiliga aylanib qoladi. Bu davrda korxonalarni sinishi, bankrot bo‘lishi ijtimoiy ishlab chiqarishni qonuniy holatiga aylanib qoladi. Buni respublika misolida ko‘rishimiz mumkin. Bankrot bo‘lgan korxona, tashkilotlar soni respublikada 1995 yili 55 ta, 1996 yili 70 ta, 1997 yili 145 ta, 1998 yili 436 ta, 1999 yili 963 ta bo‘lgan.

Shu voqealar munosabati bilan korxonalarning iqtisodiy nochorligini tahlil qilish va bu tahlil usulini ishlab chiqish katta ahamiyatga ega. Bu borada respublikada O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, korxonalarni bankrot va sanatsiya bo‘lishi masalalari bo‘yicha hukumat komissiyasi, O‘zbekiston Respublikasi mol-mulk qo‘mitasi huzuridagi korxonalarni iqtisodiy nochorligi masalalari bo‘limi tomonidan ancha ishlar amalga oshirildi.

Avvalambor korxonalarning iqtisodiy nochorligini aniqlashning qonuniy-uslubiy bazasi barpo etildi. O‘zbekiston Respublikasi korxonalarni sinish va sanatsiyaga o‘tkazish masala­lari bo‘yicha hukumat komissiyasi tomonidan 1997 yil 11 aprelda «Korxonalarni moliyaviy tahlil qilish bo‘yicha uslubiy tavsiyalar», «Korxonalarni iqtisodiy nochorligi masalalari bo‘yicha hududiy boshqarmasi to‘g‘risida vaqtincha nizom», «Korxonalarni ixtiyoriy ravishda tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilish to‘g‘risida vaqtincha nizom», «Iqtisodiy nochor korxonalarni sanatsiya qilishda ularga moliyaviy yordam berish tartibi» tasdiqlandi va O‘zbekiston Respublikasi Davlat mol-mulk qo‘mitasi huzuridagi korxonalarning iqtisodiy nochorligi masalalari to‘g‘risida qo‘mita tomonidan 1997 yil 10 dekabrda «Qishloq xo‘jaligi korxonalarini iqtisodiy nochor deb tan olish to‘g‘risida vaqtincha tartib», 1998 yil 20 martda «Korxonalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini monitoring va tahlil qilish tartibi» tasdiqlandi.

Yuqorida keltirilgan me’yoriy-uslubiy hujjatlarni tahlil qilish bizni quyidagi xulosalarga olib keldi: