Balans likvidligi tahlilini boshlamasdan oldin quyidagi savollarga javob berishimiz zarur

Narx-navo ta’siri indeksi shakli:



- sotilgan mahsulotdan joriy davrda o‘tgan davr narxi asosida olingan tushum.

- joriy davrda sotilgan mahsulotning o‘tgan davr tannarxida hisoblangan hajmi.

Ko‘rinib turibdiki, bu indeksda joriy davrdagi joriy xarajatlarni rentabellik darajasi o‘tgan davrdagi rentabellik darajasi bilan taqqoslanadi, lekin bu rentabellik ko‘rsatkichlarida faqat mahsulotlar tarkibi o‘zgargan, Demak, bu indeks joriy xarajatlar rentabelligiga mahsulotlar tarkibiy o‘zgarishi ta’sirini ifodalaydi.

Yuqorida foydalanilgan indekslarni aniqlash ko‘p qiyin emas. Moliyaviy hisobotda (2-shakl) mahsulotlar sotish tushumi, sotilgan mahsulotlar tannarxi va sotilgan mahsulotlardan olingan foyda to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Buxgalteriya birlamchi hisobidan faqat joriy davrda sotilgan mahsulotlarni o‘tgan davr narx-navolarida (ΣM₁ B₀) va o‘tgan davr tannarxida baholanish ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni olishga to‘g‘ri keladi (ΣM₁ B₁).

Aniqlangan omilli indekslar o‘zaro aloqada bo‘lib, ular bir-biriga ko‘paytirilsa, joriy xarajatlar rentabelligi umumiy indeksi olinadi, ularning mutlaq o‘zgarish farqlari olinsa, ularning so‘mmasi umumiy indeksning farqiga barobar.

Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan foydalanib tasdiqlaymiz:

25-jadval

Joriy xarajatlar rentabelligi omillari ta’siri

N		Ming so‘m
Ma’lumotlar bazasi
1	Joriy davrda sotilgan mahsulotlardan tushum (ΣM1 B1)	800
2	Joriy davrda sotilgan mahsulotlar tannarxi (ΣM1 T1)	640
3	O‘tgan daarda sotilgan mahsulotlardan tushum (ΣM0 B0)	595
4	O‘tgan davrda sotilgan mahsulotlar tannarxi (ΣM0 T0)	490
5	Joriy davrda sotilgan mahsulotlar o‘tgan davr narx-navolarida (ΣM1 B0)	680
6	Joriy davrda sotilgan mahsulotlar o‘tgan davr tannarxida (ΣM1 T0).	560

1. Joriy xarajatlar rentabelligini umumiy dinamika indeksi

%.

Demak, joriy xarajatlar rentabelligi joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan 16,7 % ga oshgan.

2. Sotilgan mahsulotlar tannarxining ta’siri:

%.

Demak, korxonada sotilgan mahsulotlar tannarxining o‘zgarishi joriy xarajatlar rentabelligiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan, natijada joriy xarajatlar rentabelligi 33,4 % ga kamaygan (100-66,6). Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan sotilgan mahsulotlarning tannarxi ko‘tarilgan. Masalan, sotilgan mahsulotlarni bir so‘mga nisbatan sarf etilgan xarajatlar o‘tgan davrda 17,6 tiyindan joriy davrda 20 tiyinga ko‘tarildi.

3. Sotilgan mahsulotlarga quyilgan narx-navoning ta’siri:

%.

Ko‘rinib turibdiki, korxona mahsulotlariga narx-navolar ko‘tarilgan, natijada joriy xarajatlar rentabelligi darajasi ikki marta ko‘tarilgan. Demak, narx-navolarni o‘zgartirish rentabellikka ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.

4. Sotilgan mahsulotlarning tarkibiy o‘zgartirilishi ta’siri:

%.

Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan sotilgan mahsulotlarning tarkibi o‘zgardi va bu o‘zgarish joriy xarajatlar rentabelligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu omil ta’sirida joriy xarajatlar rentabelligi 12,4 % ga kamaygan (100-87,16).

Umumiy rentabellik dinamika indeksi bilan omilli indekslar o‘rtasidagi bog‘lanish quyidagicha tasdiqlanadi:

Rentabellik darajasi	Joriy davr	O‘tgan davr	+o‘sish -kamayish
Umumiy rentabellik	25,0	21,4	+ 3,6
Tannarx ta’siri	25,0	37,5	-12,5
Narx-navo ta’siri	37,5	18,6	+ 18,9
Mahsulot tarkibi ta’siri	18,6	21,4	-2,8
Jami	X	X	3,6

yoki

yoki

.

Demak, joriy xarajatlar rentabelligining umumiy indeksi uch omilli indekslar ko‘paytmasiga barobar.

Ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarish asosiy va aylanma fondlarning rentabelligiga, yuqorida aytilgandek quyidagi uch omil ta’sir ko‘rsatadi:

- mahsulotlar rentabelligining o‘zgarishi;

- fondlar sig‘imining o‘zgarishi;

- aylanma mablag‘larni birkitish ko‘rsatkichining o‘zgaryapti.

Yana umumiy dinamik va omillar ko‘rsatkichlarini aniqlaymiz.