Bakteriyalar va ular keltirib chiqaradigan kasalliklarning qishloq xo'jaligidagi zarari

2-rasm. Xivchinlanish tiplari

A: a-monotirix, b-lofotix, v-amfotrix, g-peretrix. Б: peritrixi xivchinlangan bakterium proteusving elektron mikroskopda (17 900 marta) kattalashtirib ko’rsatilgan.

Bakteriyaning harakatlanish tezligi ham turiga qarab har xil bo’ladi. Bakteriyalarning ko’pchiligi 1 sekuntda o’z tanasi uzunligiga teng bo’lgan masofani bosib o’tadi, boshqa turlari, jumladan xramatnium okenin(Chromatium Okenii) sekundiga 46 mkm, Tiospirillum yanenze (Tlriospirillum jenense) 87 mkm masofani bosib o’tsa, Vibro komma (Vibrio comma) ning bosib o’tgan masofasi 200 mkm ni tashkil etadi

Bakteriyalar to’g`ri chiziq, bo’ylab va dumalab harakatlanadi. Ularning harakati tanasi ustidagi xivchinlarining o’rnashishiga bog`liq. Xivchinlarining o’rnashishiga qarab ular 4 tipga bo’linadi:

1. Tanasining bir qutbida bittagina xivchini bo’lgan bakte­riyalar monotrix xivchinlangan bakteriyalar deyiladi.

2. Tanasining bir qutbida tarmoqlangan bir yoki bir necha xivchini bo’lgan bakteriyalar lofotrix xivchinlangan bakteriyalar deyiladi. Monotrix va lofotrix xivchinlangan bakteriyalar to’g`ri chiziq bo’ylab harakatlanadi.

3. Xivchinlari ikki qutbida joylashganlari amfitrix xivchinlangan bakteriyalar deyiladi.

4. Bakteriya hujayrasining hamma tomoni xivchin bilan o’rab olingan bo’lsa, peritrix xivchinlangan bakteriyalar deyiladi. Peritrix xivchinlangan bakteriyalar dumalab harakatlanadi (3- rasm).

Ayrim mikroorganizmlar, jumladan, spiroxeta va spirillalarning harakatlanish organi (xivchini) bo’lmaganligi sababli, ular bir joydan ikkinchi joyga ilonga o’xshab siljib, sirg`alib harakatlanadi.

Bakteriyalarning harakatlanish tezligi temperatura, hayot jarayonlarida hosil bo’lgan birikmalar va muhitdagi zaharli moddalarga bog`liq.