Bajardi: guruh talabasi Rahbar: " " kafedrasi

B.Kannon nazariyasi

Uolter B Kannon va Filipp Bard miyaning turli qismlarida, jumladan gipotalamus va miya yarim korteksida operatsiyalar o'tkazish orqali o'zlarining topilmalari asosida yangi nazariyani taklif qilishdi. Ushbu nazariyaga ko'ra, his-tuyg'udagi his-tuyg'ular va tana reaktsiyalari bir-biridan mustaqil bo'lib, ikkalasi ham bir vaqtning o'zida yuzaga keladi. Bu nazariyotchilarning ta'kidlashicha, miya yarim korteksi atrof-muhitdan sezgir ma'lumotni oladi, uni qayta ishlaydi va natijalarni talamusga uzatadi. Keyin talamus faoliyat hissiy tajribani keltirib chiqaradi va o'tish paneli mexanizmi sifatida impulslarni bir vaqtning o'zida miya va gipotalamusga uzatadi. O'z navbatida, gipotalamus mos keladigan hissiy tuyg'u bilan reaksiyaga kirishadi va simpatik asab tizimini rag'batlantiradi, bu esa emotsional holatlarning xulq-atvor ifodalanishiga olib keladi. Boshqacha qilib aytganda, impulslar bir vaqtning o'zida miya yarim korteksiga va periferik asab tizimiga yuboriladi. Shunday qilib, qo'zg'atuvchi va qo'zg'atuvchiga javob bir vaqtning o'zida, lekin mustaqil ravishda boshdan kechiriladi.

Kognitiv nazariya:
Stenli Shaxter va Jerom Singer 1962 yilda ushbu nazariyani taklif qilishgan. Bu "kognitiv baholash nazariyasi" deb ham ataladi, chunki his-tuyg'ularning intensivligi vaziyatni kognitiv baholashga bog'liq.Bu nazariyotchilar umumlashgan fiziologik qo'zg'alish hissiy holatga xos xususiyat ekanligini ta'kidlaydilar. Bu hissiy holatni fiziologik qo'zg'alish holati va bu qo'zg'alish holatiga mos keladigan bilish (o'tmish tajribasi) funktsiyasi deb hisoblash mumkin. Shunday qilib, odamlar ichki qo'zg'alishni boshdan kechiradilar, unga tushuntirish izlaydilar, tashqi signalni aniqlaydilar va nihoyat ishorani belgilaydilar. Masalan, inson o'z his-tuyg'ularini g'azab, qo'rquv, shodlik va hokazolarni his-tuyg'ularni qo'zg'atuvchi hodisaning tabiati va bu hodisani tushunish yoki talqin qilish nuqtai nazaridan belgilaydi va tushunadi. Vaziyat ilon borligi bilan bog'liq bo'lsa, u qo'rquvni qo'zg'atishni talqin qiladi, agar kimdir uning kamerasini yozib olish uchun ishlatsa, u g'azab sifatida izohlaydi.
Shunday qilib, hissiyotlarda kognitiv omillar juda muhim rol o'ynaydi. Ushbu nazariya Jeyms-Lanj va Kannon-Bard nazariyasining elementlarini o'z ichiga olgan Yuqoridagilardan tashqari, boshqa nazariyalar ham mavjud, ya'ni, Uotsonning hissiyot nazariyasi, Favqulodda vaziyatlar nazariyalari, Evolyutsiya nazariyasi, Gomeostaz nazariyasi va boshqalar shaxsdagi hissiy jarayonni tushuntiradi
Kognitivistik nazariyalar qatoriga P.V. Simonovning hissiyotlar axborot beruvchi konsepsiyasi ham kiritilishi mumkin. Bu nazariyaga asosan, emotsional holat individ dolzarb ehtiyoji sifati va jadalligi, hamda, uni qondirish ehtimolligini baholashi bilan belgilanadi. Bu ehtimollikni baholashni inson tug‘ma va avval orttirilgan individual tajriba asosida, ixtiyorsiz ravishda ehtiyojni qondirish uchun taxminiy zarur vositalar, vaqt, zahiralar haqidagi ma’lumotni ayni vaqtda olgan ma’lumot bilan taqqoslagan holda amalga oshiradi. P.V. Simonovning yondoshuvi quyidagi formulada aks etgan: H = E (M – A), bunda H – hissiyot, uning kuchi va sifati; E – dolzarb ehtiyoj kattaligi va o‘ziga xos xususiyati; M – dolzarb ehtiyojni qondirish uchun zarur ma’lumot; A – ayni paytda insonda mavjud bo‘lgan tegishli axborot.
Ushbu formuladan kelib chiqadigan oqibatlar quyidagicha: agar insonda ehtiyojlar mavjud bo‘lmasa (E = 0), u holda hissiyotlarni ham sezmaydi (H = 0); ehtiyoj sezayotgan inson uni amalga oshirish uchun to‘la imkoniyatga ega bo‘lgan holatda ham, hissiyotlar yuzaga kelmaydi. Agar ehtiyojni qondirish ehtimolligining sub’ektiv baholanishi yuqori bo‘lsa, ijobiy hislar namoyon bo‘ladi. Salbiy hislar esa sub’ekt ehtiyojini qondirish imkoniyatini salbiy baholaganda yuzaga keladi.