Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma


 .4 . M onopoliya va monopolistik raqobat



Download 2,05 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/41
Sana30.03.2022
Hajmi2,05 Mb.
#519367
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   41
Bog'liq
Baho va bahoning shakillanishi J.B. Babayeva 2006

4 .4 . M onopoliya va monopolistik raqobat
bozorining mazmuni
M o nopollashgan bozorlarda faqat yagona firma o kz tovari 
bilan ishtirok etadi. B unda firma o ‘z tovarini 100 % sotilishiga 
erishadi. M on op oliy a tegishli ta rm o q bilan raqobatlashish 
imkoni b o im a g a n d a yuzaga keladi. Bu avtomobil yoki boshqa 
ta rm o q bilan b o g l i q b o iis h i m u m k in . M asalan, U z D E U
avto. Davlat p aten t va litsenziyalar berib, rasmiy t o ‘siqlarni 
tashkil qiladi. M o nopoliya u yoki bu resursga huquqiy egalik 
qilishga erishadi. Monopolistik raqobat o ‘nlab firmalar faoliyat 
yuritadigan joyda yuzaga keladi, unda firmalar o ‘rtasida yashirin 
kelishuv imkoniyati b o lm a y d i. H a r bir firma tavakkal (р и ск ) 
qilib ish yuritadi, o ‘zi b a h o siyosatini belgilaydi. R aqobat 
ja ra y o n id a boshqa ishtirokchilarning harakatlarini o ldind an 
bilish va hisobga olish m u m k in emas.
M on op oliy aning turli ko'rinishlari bor. Ularga m o n o p ­
soniya, oligopoliya, oligopsoniya, d uopoliya kabilar kiradi. 
M o nopoliya biror firm aning bozordagi yakka h uk m ron lig in i 
anglatadi. Bozorda faqat bitta xaridor ishtirok etsa (talab bitta 
b olsa) bunday monopoliya monopsoniya deyiladi. Yagona tovar 
u c h u n yagona xaridor b o i g a n b o z o r strukturasi ikki to m o n -
lama monopoliya deyiladi. Ishlab chiqariladigan m ahsulo tlar­
ning yirik qismini ishlab chiqaruvchi a n c h a yirik firm alar 
q atn ashu vchi b o z o r strukturasi oligopoliya deyiladi. Yirik 
firmalar o kz harakatlari bilan bozorga t o l i q o ‘z t a ’sirini o l k a z a
oladi. D uopoliya oligopoliyaning bir k o ‘rinishi b o i i b , u n d a
ikkita sotuvchi ishtirok etadi. Bir n e c h ta xaridorlar ishtirok 
etgan b o z o r strukturasi oligopsoniya d eb a ta la d i1.
M onopo llashg an bozo rlar quyidagi belgilari bilan xarak­
terlanadi:
1 Цены и ценобразование. Учебник. / Под ред. В.Е.Есипова. - С.-П.: 2003. 
124-Ь.
42


— bozorda bir q ancha xaridorlarga o ‘z mahsulotini sotuvchi 
yagona ishlab chiqaruvchi ishtirok etadi;
— m o n o p o lis t m a h su lo ti o ‘rn in i b o su v ch i to v a r b o i -
m ay di;
— bozorga boshqa yangi firm alarning kirib kelishiga y o ‘l 
q o ‘ymaydi.
M o n o p o l h u k m ro n lik b a h o la rn in g oshishiga va ishlab 
chiqarish hajm ining pasayishiga olib keladi, b u n d a iste’m ol- 
chilarning xarid qobiliyati pasayadi va firm aning ahvoli yax- 
shilanishi kutiladi. M onopo llashg an bozorda b a h o lar diskri- 
m inatsiyasidan h a m foydalaniladi. B aholar diskriminatsiyasi 
deganda ishlab chiqaruvchi to m o n id a n bir xil xarajat qilingan 
m ahsulo tn in g turli bah o lard a sotilishi tushuniladi. «Diskri- 
minatsiya» term ini lotincha so‘zdan olingan b o i i b , «farqlash» 
degan m a 'n o n i anglatadi. Baholar tiiskriminatsiyasi amalga 
oshishi u c h u n u c h ta shart bajarilishi lozim:
1. Firm a q an daydir darajada m o n o p o l hukm ro nlik qiladi.
2. X aridor yoki sotuvchilarni aniqlash mumkinligi. F irm a ­
ning o ‘z bozorida turli q o ‘shim cha b aho beradigan xaridorlarni 
yoki turli elastik talabi b o i g a n b o z o r subyektlarini aniqlash 
imkoniyati mavjud b o i a d i . V aholanki, turli xaridorlar uchun 
talab elastikligi m o n o p o liy a u c h u n b a h o la rn i turli xilda 
belgilanishini zaruriyat qilib q o ‘yadi.
3. Tovarlar va xizmatlar b o ‘yicha b a ho lar diskriminatsiyasi 
am alga oshirilayotgan paytda bir b o z o r xaridorlari boshqa 
bo zo r xaridorlariga ushbu tovar va xizm atlam i qayta sota olish 
im koniyati b o lm a y d i.
M onopo llashg an bo zo rd a b a ho lar diskriminatsiyasini xiz­
m at koTsatish sohasida am alga oshirish m aqsadga muvofiq, 
chun ki k o ‘rsatilgan x iz m a tlam i qayta sotib b o lm a y d i. Turli 
bozorlarda baholarni shakllantirish bozorlardagi holatga, xa­
ridor va sotuvchilam ing o ‘rniga h a m d a talab va taklifga ко Та 
amalga oshiriladi.
43



Download 2,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   41




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish