116
Бақылау сұрақтары
1. Ондық, жүздік, мыңдық, көп таңбалы сандарды номерлеуді үйренудің
негізгі міндеттері қандай?
2.Балаларды жаңа санақ бірлігімен таныстыруға арналған сабақтың
бөлігін істеп шығу қалай жүзеге асырылады?
3. Номерлеудің негізгі басқыштары неден тұрады?
4. Оқытушының негізгі міндеттері неде?
20-§. Негізгі мөлшерлермен жұмыс жүргізу методикасы
Тақырып бойынша студенттердің білімі және оған деген талаптар:
— мектептің қай сыныптарында математика курсы (пәні)
бойынша
оқушылар қандай методтар және олардың өлшем бірліктерімен танысуы
қажеттігін;
— Бастауыш сыныптарда мөлшер туралы ұғымларды, елестерді
қалыптастыруға
жалпылай жанасуды білу тиіс, сондай-ақ:
— ұзындық, масса, көлем, уақыт және аудандарды үйренуде
оқушыларда мөлшер туралы елесті қалыптастыру үшін жалпылай жанасуды
қолдана білуі;
— мақсатқа бағытталған практикалық жұмыстарды ұйымдастыра білу;
— мөлшерді үйренуде түрлі құрылғыларды пайдалану;
— оқушыларда өлшеумен байланысты дағдыларды қалыптастыру
методикасын пркатикада қоладна білу қажет.
Математикада үйренілетін негізгі ұғымдардың бірі мөлшер ұғымы
саналады. Бастауыш сыныптарда ұзындық, уақыт, дененің массасы және
көлемі, фигураның ауданы сияқты мөлшерлер үйреніледі. Бастауыш
сыныптарда бұл мөлшерлерді негізгі мөлшерлер дейіледі. Бұлдан тыс
бастауыш сыныптың оқушылары кейбір қасиеттік мөлшерлермен (қозғалыс
жылдамдығы, т.б.) де танысады.Қасиеттілік мөлшерлерді үйренуде
оларды
өлшеу мәселесі үйренілмейді.
1. Мөлшерді үйрену методикасына жалпы сипаттама
Мөлшерлер цифрлар сияқты бастауыш сыныптарда математика
сабақтарының негізгі ұғымы болып, балаларда мөлшер
туралы предметтер
мен оқиғаға байланысты және өлшеммен байлынсыты болған елес пайда ету
үшін пайдаланылады.
1-2-сыныптарда оқушылар ұзындық, масса, (ауырлық), көлем, уақыт
туралы және олардың өлшем бірліктері туралы түсінікке ие болады.
Мысалдарды шешу процесінде олар баға, мән, мөлшер, жылдамдық,
өнімділік ұғымларымен танысады.
Тақырыпты үйрену процесінде оқушылар өзара байланыста бірақ басқа-
басқа мазмұнға ие болған “мөлшер” және “цифр” ұғымдарының нақты
ерекшелігін біліуі тиіс. Мысалы, сым орамынан бір бөлік кесіп алып, өлшем
бірлігі дициметрді пайдаланып, 1дм, 2дм, 3дм, ..., ...20 дм тәрізді
ұзындықтарды белгілеп барамыз. Яғни аталмыш өлшем бірлігін сымның
ұзындығы бойынша рет-ретімен қою арқылы өлшейміз және тиісті атаумен –
(20 дм) жазып қоямыз.
117
Егер басқа өлшем бірлігі, мысалы сантиметрді пайдаланған
болса,
мөлшердің цифр белгісі өзгеше болуына қол жеткіземіз. Бұл
цифрды да
тиісті атаумен (200 см) жазамыз. Метр өлшем бірлігін пайдалансақ, аталмыш
мөлшердің тағы бір цифрлы көрінісіне ие боламыз (2м).
Цифр және өлшемдер ұғымдарын өзара ажырату үшін бұл басқышта
аталмыш жәрдемдерді өте ықтияттылықпен пайдалану қажет болады. 78, 40,
11, 99 мысалдарында белгілерді қолданумен байланысты жаттығуларды
қалыптастыруда, әсіресе, сандардың өзін салыстыру қажеттігі 23 см, 2 дм,
5дм. 1м тәрізді жаттығуларды шешуде мөлшерлердің салыстырылып
жатқаны жиі-жиі қайталануы қажет.
Мөлшер мен сан (цифр) ұғымдарын қолданумен байланысты болған
басқа жаттығулар да сол сияқты анық және түсінікті өрнектелуі тиіс.
Мысалы: “385 және 481 сандарын қосыңыз”, немесе “3 м 85 см сондай-ақ 4 м
81 см мөлшерлерді қосыңыз” тәрізділер.
Ол немесе бұл мөлшер туралы түсінікті қалыптастыру және оларды
өлшеу тәсілдері өзіне тән болса да, әрбір мөлшерді үйренуде жалпы
басқыштарды арнайы айтып өту мақсатқа сай болуы керек. Оқытушы әр
мөлшерді үйрену процесінде міне соларға сүйене отырып, оқушылардың
қызметін төмендегідей етіп ұйымдастыру мүмкін.
Мөлшерлерді үйрету бойынша методикалық схема:
1.Балаларда болған осы мөлшерлер туралы түсініктерді анықтау
(балалардың өмірлік тәжірибесіне қарау).
2.Бір түрлі атаудағы мөлшерлерді салыстыру (болжамдау, салыстыру,
өлшеу, т.б.).
3.Аталмыш мөлшерлердің өлшем бірлігі және өлшеу құралдарымен
таныстыру.
4. Оқушыларда өлшеу дағдыларын пайда ету.
5.Бір түрлі атаудағы мөлшерлерді қосу және азайту (мәселелерді шешу
процесінде).
6. Мөлшерлердің жаңа өлшем
бірліктерімен таныстыру, бір атаудағы
мөлшерлерді басқа өлшем бірліктеріне айналдыру және керісінше.
7. Екі түрлі атаудағы қосу және азайту.
8. Мөлшерлерді сандарға көбейту және бөлу.
Түрлі мөлшерлер жөнінде түсініктерді қалыптастыру мақсатында түрлі
практикалық жаттығулар орындалады сонымен қатар ұсынылған және жеке
дағдылы құрылғылардан пайдаланылады. Бұл жұмыс барлық оқушылардың
қатысуында жеке-жеке бір оқушымен немесе топтың тәсілінде жүзеге
асырылады. Оқушылар “Мөлшер” ұғымының негізгі белгілерін түрлі және
практикалық жаттығулар барысында, түрлі проблемалы жағдайлар арқылы
меңгеріп алады.
Мөлшер және олардың өлшем бірліктерімен танысу тек практикалық
маңызға ие жаттығу, оқушаларда дер кезінде өмірлік проблемаларды көре
білу мүмкіндігін қалыптастыру және сонымен олардың
білуге деген
қызығуын дамытуға жағдай жасайды.
