Badiiy so’z qudrati

MUHAMMAD ALI (1942-yilda tug'ilgan)

Yana keldim, ey Tarix bobo,

Sendan yana talab qilurman.

O’z haqqimni qilmoqni da'vo

Haqiqatning yo'li bilurman.

Muhammad Ali.

Tarixdan ma'lumki, Qo'qon xoni Amir Umarxon 1816-yilda Buxoro amirligiga qarashli O'ratepa bekligiga bosqin yasab, Zomin va O'ratepa atrofidan ishga yaroqli ming-minglab kishilarni oilasi bilan xonlikning ichkarisiga olib ketadi. Ko'chirilganlarni mamlakatni obod qilish ishlariga safarbar etadi. Ularning bir qismi hozirgi Shahrixon atrofiga o'rnashadi va shu joylarni o'zlashtirib, bir necha shahar va qishloqlar barpo etishadi. Zomin tomonlardan

olib ketilgan kishilar orasida baquvvat, devkor va chapdast Noarmuhammad churog'a ham bor edi. U O'ratepa beginning yaqinlaridan bo'lib, elda katta e'tiborga ega edi. Normuhammad churog'a bolalariga yaxshi tarbiya berishdan

1 Churog'a - tanqo'riqchilar boshlig'i ma'nosidagi «chuhra og'asi» atamasining buzilgan shakli.

tashqari ularning bilim olishlariga ham e'tibor qildi. Shijoatli va qattiqqo'l otaning tarbiyasini olgan o'g'li Beknazar polvon mulohazali bosiq va mo’min-qobil kishi bo’lib yetishdi. U shunchalar baquvvat ediki, zig'ir va chigitdan moy chiqaradigan juvozning ho'kizi charchab qolganida o'rniga kun bo'yi Juvozni aylantiradi. Beknazardan Ahmad otli bobosiga o'xshab ketadigan dangalchi, chapani tabiat o’g’li dunyoga keldi. U yoshiga yetib maktabga bora boshlagan kezlarda dunyoning tartiblari ostin-ustun bo'lib ketdi. Shu sabab tuzukroq o'qiy olmadi. Oktabr to'ntarishi sodir bo'ldi. O'z so'zli, g'ayratli Ahmad polvon sho'ro davridagi ilg'or ketmonchilardan bo'ldi. Ana shu dangalchi, oriyatli va mehnatkash yigit o'ttiz ikki yoshida o'g'il ko'rib, unga Muhammadali deb ot qo'ydi. Muhammad Ali (Muhammadali Ahmedov) zamonaviy o'zbek adabiyotida o'ziga xos o'rin tutgan iste'dodli ijodkordir. U 1942-yilning 1-martida Andijon viloyatining Shahrixon tumaniga qarashli Beshkal (hozir Bo'z tumaniga qaraydi) qishlog'ida tug'ildi. Og'ir sharoit va nochor turmush tufayli bo'lajak shoir o'rta maktabni tugatguncha, oilasi Toshkent viloyatining Bekobod tumani bilan Shahrixondagi Beshkal qishlog'iga uch bor ko'chib borib, qaytib kelishgan. Muhammad Ali yoshligida juda ko'p kitob o'qiydigan xayolparast bolakay edi. U olamga hayrat bilan boqardi, undan boshqa tengdoshlariga sezilmaydigan diqqatga loyiq jihatlar topar va shular ta'sirida yashardi. Shu bois bo'lsa kerak, keyin­chalik yozgan bir she'rida bolaligini eslab: «Men izlab topish­ni yaxshi ko'rardim», - deydi. Muhammad Ali birinchi she'rini uchinchi sinfda o'qiyotganida yozdi. Albatta, bu bitik o'n yashar bolakay hayratining no'noq va jo'n ifodasi edi. Ayni vaqtda, u boshqalarga o'xshamagan, tirishqoq va izlanuvchan bola shaxsiyatidan nishona edi. Navbatdagi oilaviy ko'chishlar oralig'ida Bekobodda o'rta maktabni bitirgan Muhammad Ali shag'al tayyorlab beradigan korxonaga ishchi bo'lib yollandi. Og'ir jismoniy mehnat ham yosh yigitni ijoddan, o'qib-o'rganishdan chalg'ita olmadi. Undagi iste'dod uchqunlarini payqagan O'zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Muhammad Alini Moskvaga – Gorkiy nomidagi Jahon adabiyoti institutiga o'qishga yo'llaydi. U o'n sakkiz yoshida Moskvaga o'qishga jo'naydi. O'qishni bitirib, Toshkentga qaytgach, G'afur G'ulom nomidagi nashriyotda oddiy muharrirlikdan Bosh muharrirlikkacha bo’lgan bosqichlarni bosib o'tdi. Respublika televideniyesida muharrir lavozimida ishladi. Yozuvchilar uyushmasida xizmat qildi. Toshkent davlat universiteti (hozirgi O'zbekiston Milliy universiteti)da dars berdi, kafedraga mudir­lik qildi. «Oltin meros» xalqaro jamg'armasi boshqaruvi raisi lavozimida ishladi. 2003-yildan buyon xalqaro Amir Temur jamg'armasi raisi. Muhammad Ali iste'dodini Vatan ravnaqiga xizmat qildira olgan ijodkordir. Shu bois adibning bitganlarida Vatan tuyg'usi zalvorli bir badiiy yuk bo'lib turadi. She'rlaridan biri­da:. «Bitta tushunchadir uy ila Vatan!» tarzida badiiy kashfiyot qilsa, boshqa bir asarida Spitamen tilidan: <to’ntarishiga rosa ellik yil to'lgandi. Bu haqda o'nlab kitoblar, jumladan, badiiy asarlar ham yaratilgandi. Ayni shunday bir damda milliy tarixga murojaat etish, buning ustiga, Temur shaxsi to'g'risida hayrat va ehtirom bilan qalam surish hukm­ron siyosatga zid edi. Muallif millatchi, tarixni buzib ko'rsatuvchi, chirkin o'tmishni qo'msaydigan kishi sifatida malomatga qolishi mumkin edi. Adibning yurtga muhabbati milliy xotiraga ehtiromi o'zga tuyg'ulardan ustun keldi: Jasoratli shoir tarix haqiqatiga xiyonat qilmaslikka o'zida kuch topa oldi. Millatimiz, Vatanimiz tarixining shonli manzarala­rini ta'sirchan aks ettira bildi. Muhammad Ali mohir tarjimon sifatida jahon adabiyoti­ning sara asarlari bilan o'zbek o'quvchilarini oshno qilishga astoydil harakat qilib kelayotgan ijodkordir. Uning tarjimasidagi «Ramayana» eposi endilikda faqat hindlarning emas, o'zbeklarning ham badiiy mulkiga aylandi. Qoraqalpoq shoiri Berdaqning asarlari adib qalami tufayli o'zbek xonadonlariga kirib bordi. Ingliz shoiri Robert Byornsning Muhammad Ali tarjimasida e'lon qilingan she'rlari xuddi asli o'zbekchada yozilganday taassurot qoldiradi. Muhammad Ali badiiy ijodni ilmiy tadqiqot va pedagogik faoliyat bilan qo'shib olib borgan yozuvchilar sirasiga kiradi. U - filologiya fanlari nomzodi, Vashington universitetining professori. O'zbekiston Milliy universitetida qator yillar ma'ruza o'qigan domla. Asarlari dunyodagi yigirma beshdan ortiqroq tilga tarjima qilingan adib. Muhammad Alining milliy adabiyotimiz rivojlanishiga hamda millatimiz ma'naviyati yuksalishiga qo'shgan hissalari

hisobga olinib, unga 1992-yilda «O'zbekiston xalq yozuvchisi» unvoni berilgan.