«badiiy nutqni tahlil qilish usullari»

 
III bob bo’yicha xulosa 
 
Bayon qilingan fikrlar asosida quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 
1.
Tarjima jarayonida badiiy nutq masalasi - bu katta, turli aspektlarga ega 
bo’lgan muammo hisoblanib, tadqiqotchilar oldiga bir qator uning yechimini 
topishini aniqlaydigan bir-biri bilan o’zaro bog’liq bo’lgan savollarni o’rtaga 
qo’yadi. Buning uchun tadqiqot uchun materiallar tahlilining til aspektining 
uning nutqdagi amalga oshgan ifodasi bilan birikishi kerak, bu esa tilning 
o’zaro ta’sirini statik tizim va nutqni dinamik tizim sifatida ko’rinishiga 
imkon beradi. 
2.
Badiiy nutqda fonetika va grammatika taassurotni kuchaytiribgina 
qolmasdan, balki bir qancha vaziyatlarda asarning ma’noviy markazini 
yaratish bilan asosiy rolni o’ynaydi. 
3.
Badiiy nutqning lisoniy tahlili metodologiyasi dialektik tafakkur 
qonuniyatlariga asoslanadi.
4.
Badiiy nutqni lisoniy tahlil qilish jarayonida quyidagi tamoyillarga tayanib 
ish ko’rilsa maqsadga muvofiq bo’ladi: a) Shakl va mazmun birligi tamoyili; 
b) Makon va zamon birligi tamoyili; c) Xususiylikdan umumiylikka o’tish 
tamoyili; d) Badiiy nutq tilining umumxalq tili va adabiy tilga
munosabat aniqlash tamoyili; e) Badiiy nutqdagi poetik aktuallashgan til 

---

63 
vositalarini aniqlash tamoyillari; f) Badiiy nutqdagi intertekstuallik 
mexanizmlarini aniqlash tamoyili. 
5.
Badiiy nutqni tahlil qilish usullari sifatida esa quyidagilar e’tirof etiladi: a) 
Ilmiy mushohada usuli; b) Lisoniy tabdil usuli; c) Badiiy nutq variantlarini 
qiyoslash usuli; d) Lug’atlarga asoslanish usuli. 
6.
Taniqli Afrika xalqining shoiri, Nobel mukofoti sovrindori Vole Shoyinka 
she’rlari ustida amalga oshirilgan badiiy nutq tahlili stilistik elementlarni 
leksiko-sintaktik, fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlarda ochib 
berdi. Uning she’rlarida badiiy nutq stilistisining qo’llanishi, ularning 
funksiyalari va she’rlarga bo’lgan o’zaro ta’siri ushbu tadqiqot ishining 
diqqat markazida bo’ldi. 
7.
Ushbu bobda Vole Shoyinkaning she’rlari ustidagi badiiy nutq tahlili 
yuqoridagi stilistik tahlil bosqichlari asosida olib borildi. 
8.
Shunday qilib, bu tadqiqot ishi har qanday ijod mahsulida so’zlar tanlovi 
juda ham muhim ekanligini ko’rsatib berdi. Ular ta’sirchanlik bilan fikr, 
hissiyotlarni ifodalashga va yozuvchi yoki shoirning maqsad qilib olgan 
xabarini o’quvchi yoki tinglovchiga yetkazishga qodir. Shuningdek, bu yana 
shuni ham ko’rsatadiki, bularning hammasini inobatga olib, asar yaratsak, u 
eng mahsuldor va to’liq ijod mahsuliga aylanadi.
9.
Xulosa qilib aytganda, yozuvchi tomonidan she’rlarining badiiy nutqida 
ishlatilgan so’zlar tanlanishi, tushirishlari, so’z tartiblari, leksik-sintaktik, 
fonologik, morfologik va grafologik xususiyatlar ma’no-mazmun yaratishda 
juda muhim rol o’ynaydi. Bu tinglovchi yoki o’quvchiga yozuvchi qanday 
maqsad qo’yganini ifodalab turadi.

---

64