Бадиий таҳлил асослари

юракларим 
кўзимдан тошар
” ифодаси моҳиятини тўла англай олади. Кўнгил истагини 
бажаролмаган афтода ошиқ ва бунга имкон бермаган маъшуқа руҳий ҳолати 
шеърда бирваракайига: “
Мени енгиб бормоқда ўлим, сени эса қийнайди 
яшаш
” тарзида тасвир этилган. Шоирнинг ҳам иккиланиб, ҳам зидланган 
андуҳи 
сабабини 
англашга 
уриниш 
ўқирман 
сезимларини 
ингичкалаштиради, унинг туйғуларини юксалтиради. “Мен”нинг ўлимга 
енгилиб бораётганидан ёзғириши осон тушунилади, лекин “сен”нинг 
яшашдан қийналиши сабабини илғаш учун фикр учқурлигидан ташқари, 
ҳиссиёт тозалиги ҳам керак бўлади. 
Шеърхон: “
Куймоқ бўлди менинг насибам, бахтиёрлик - сенинг 
қисматинг
” сатрлари англатган ҳолат олдинги мисралардан келиб 
чиқадиган мазмунга боғлай билинса, қаҳрамон руҳияти яқиндан ҳис 
этилади. Ифодаланаётган туйғуни жилолантириш борасида Фахриёрнинг 
маҳорати шунда намоён бўладики, у сўзлар ташийдиган одатий маъноларни 
тубдан ўзгартириб юбориб, уларга тамомила янги маъно ва сезимлар юклай 
олади. Одатда, ижобий маъно ташийдиган “насиба” сўзи ўз-ўзидан 
насибадор одамнинг мамнунлигини ҳам ифода этарди. Шеърда эса шоир бу 
сўзга салбий маъно оттенкаси юклаб, куйиш ҳолати билан боғлайди. 
“Қисмат” сўзи зимнида эса, табиий равишда, чорасизлик, маҳкумлик 
маънолари ҳам бўларди. Фахриёрнинг шеърида қисмат бахтиёрлик билан 
боғланиб, ифодага ўзгача бир рангинлик беради. Муҳими, бунда ифодагина 
ўзгариб қолмай, мазмун ҳам теранлашади. 
Шеърдан: “
Сен-чи ётсан. Бахтнинг аёли
” тарзида телеграф йўсинида 
чиқарилган хулоса ўқувчини ҳаётий вазият ва инсоний муносабатларнинг 
нақадар чигал экани ҳақида жиддий мулоҳаза юритишга ундайди. 
Шеърнинг сўнгги бандидаги мисраларга оғир инсоний изтироб 
яширинганини пайқаш киши туйғуларини юксалтиради: 
Юракларим кўзимдан тошар, 

---

264 
қисмат бўлди кўзлар қароси. 
Қошлар аро айрилиқ яшар. 
Бу ўринда сатрлардан чиқадиган мазмунни англашгина етарли эмас. Чунки 
умумий маънодан ҳам кўра айнан ифодадаги инжалик шеър мазмунини 
теранлаштирган ва айнан шу ўринларда модернча поэтик тафаккур 
йўсинидаги ўзига хослик ёрқин намоён бўлган. “