B. X. Azizkulov, B. K. Janzakov iqtisodiy siyosatga kirish samarqand

 
5.3. Ilmiy prognozlashtirishning prinsiplari va prognozlarni ishlab chiqish 
bosqichlari, usullari . 
Fan va amaliyot prognozlashtirishning turli shakllarini ishlab chiqdi, ulardan 
eng kattasi tarqatish qabul qilingan direktiv, indikativ, strategik. Ularning 
xarakteristikasi jadvalda keltirilgan.Rejalashtirishning bu shakllari xilma-xilligi 
bilan ajralib turadi. Bundaprognozlashtirish direktiv va indikativ – yuqori davlat 
organlarining prognozlashtirishda ishtirok etish darajasiga ko'ra turlarga hamda 
strategik (istiqbolli) –tashqi omillarning ta‘sirini inobatga olgani bo‘yicha turlarga 
bo‘linadi . 
Direktiv rejalashtirish, ya'ni majburiy, qat'iy majburiy, birinchi navbatda, 
qo'mondonlik va boshqaruv mexanizmlaridan foydalanishni o'z ichiga oladi. 
Belgilangan maqsad va vazifalarni amalga oshirish majburiy shart orqali amalga 
oshiriladi. Indikativ rejalashtirish - bu iqtisodiy tizimni shakllantiruvchi va 
rivojlantiruvchi parametrlar tizimini shakllantirish jarayoni hisoblanadi. Indikativ 
rejalashtirish strategik rejalashtirishni to‘ldiradi va odatda iqtisodiyotni qisqa va 
o‘rta muddatli rejalashtirishda qo‘llaniladi. Indikativ rejalashtirish ko‘rsatkichlari 
sifatida iqtisodiy samaradorlik, moliyaviy holat, pulning aylanishi, bandlik va 
hokazolar misol bo‘lishi mumkin. Ushbu ko‘rsatkichlardan foydalanishning asosiy 
maqsadi bozor ma‘lum muammolarni hal qila olmagan holatda davlatning qayerga 
va qanday aralashishini aniqlab beradi . 
Strategik rejalashtirish - bu iqtisodiy maqsadlar va qadriyatlarni aniqlash 
jarayoni bo‘lib, eng muhim sohaladagi ko'rsatkichlar mamlakatning iqtisodiy 
rivojlanishi (tarmoqlar, korxonalar va boshqalar) o'rta va uzoq muddatli amalga 
oshirish rejasini aks ettiradi. Taktik rejalashtirish belgilangan maqsadlarni amalga 
oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish jarayonidir. Taktik rejalar asosan 
o'rta muddatli bo‘ladi va umumiy ishlab chiqarish samaradorlikni oshirish 
rezervlarini asoslash va amalga oshirishga imkon beradi. Operatsion rejalashtirish 
qisqa muddatga tuzilib taktik rejaning kunbay amalga oshirilishini misol keltirish 
mumkin. 
Prognozlarni ishlab chiqish to‘rtta bosqichdan iborat bo‘ladi. 
Birinchi bosqichda tahliliy ishlar amalga oshiriladi, shu jumladan iqtisodiy 
va ijtimoiy sohalarni har tomonlama tahlil qilishni talab qiladi. Bu bosqichda 
prognozlash usullari aniqlab olinadi . 

---

62 
Ikkinchi bosqichda Iqtisodiyot vazirligi boshqa organlar bilan birgalikda 
ijtimoiy iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqadi. Bunda ijtimoiy 
iqtisodiy holat baholanadi, asosiy maqsadlar aniqlab olinadi, iqtisodiyotning 
rivojlanish ssenariylari taklif etiladi va iqtisodiy siyosatni to‘g‘rilash bo‘yicha 
ko‘rsatmalar beriladi . 
Uchinchi bosqichda Iqtisodiyot vazirligi tomonidan prognoz rejasi ishlab 
chiqiladi, maqsadli ko‘rsatkichlar aniqlanadi va boshqa organlarning mulohazalari 
inobatga olinib balanslashgan ko‘rsatkichlar belgilab olinadi. Iqtisodiyot vazirligi 
Yaim hamda uning tuzilishi, narx indekslari, umuman, Davlat byudjetini 
shakllanishini aks ettiruvchi va asosiy pul kredit siyosatini belgilab beruvchi 
ko‘rsatkichlarni hisoblaydi . 
To‘rtinchi bosqichda Iqtisodiyot vazirligi tomonidan tayyorlangan prognoz 
reja Vazirlar Mahkamasiga ko‘rib chiqish uchun yuboriladi va alohida 
parametrlarni ko‘rib chiqish bo‘yicha Prezident hamda Oliy Majlisga ham 
yuboriladi. Ushbu bosqichda zarurat bo‘lsa, prognoz rejaga o‘zgartirish kiritiladi .