B. T. Toshmuhamedov


Yetakchi muhim shakllar usuli



Download 6,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/180
Sana18.04.2022
Hajmi6,59 Mb.
#560016
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   180
Bog'liq
Umumiy geologiya. Toshmuxamedov B

Yetakchi muhim shakllar usuli. 
Stratigrafiyaga kiritilgan birinchi 
paleontologik usul b o ‘lib, XIX asr boshlarida birinchi m arta 
Angliyadagi yura yotqiziqlarini ajratish va taqqoslashda V.Smit 
qo ‘llagan. Bu usul o ‘tgan asr o ‘rtalarida nem is paleontologi 
G .B ro n n to m o n id an yetakchi m uhim shakllar tu sh u n ch asi 
k iritilg a n d a n s o ‘ng ilm iy aso slan d i. G .B ro n n u m u rtq a siz
hayvonlarning yetakchi shakli birinchi atlasini tuzdi.
Yetakchi m uhim shakllarga qisqa vaqt ichida katta maydon- 
larda ko‘p tarqalgan o ‘simlik va hayvon qoldiqlari kiradi. Ular 
yaxshi saqlanib qolgan va o ‘ziga xos oddiy tuzilishga ega. Shuning 
uchun ularni osongina aniqlash mumkin. Yuqorida qayd qilingan 
talablarga javob beruvchi organizmlarga, am m onit, belem nit
trilobit, graptolit, foraminiferalar taalluqli. M asalan, am m onit 
Sardiosegas sordatum yuqori yuraning oksford yarusi (J30 ) uchun 
yetakchi hisoblanadi; belem nite «Velemnitella m ucronata» -
yuqori bo ‘r kam pan yarusi (K^km) uchun, Shoristites mosquensis 
gicher — o ‘rta karbon moskov yarusi (C 2m) uchun, «Obolus 
apollinis Eichwald» — ordovikning trem adok yarusi ( 0 ,t) uchun 
yetakchi va hokazo.
Usulning m azm uni shundan iboratki, qatlam da uchragan 
ham m a qazilma organizmlardan yuqorida keltirilgan talablarga 
javob beruvchi ham da shu qatlamga xos organizm larning 2-3 
turlari tanlab olinadi. Tanlab olingan turlar qatlam uchun yetakchi
97


hisoblanadi. Ajratilgan yetakchi shakllar tarkibiga yaqin bo'lgan 
yoki aynan o ‘xshash shakllar qazilma organizmlarda uchraydigan 
boshqa hamma qatlamlar bir yoshli deb qabul qilinadi.
Mazkur usul oddiy bo'lgani uchun keng ko'llanila boshlandi. 
H ozir ham to g ' jin slari yoshini a n iq lash d a va kesim larni 
taqqoslashda undan ko‘p foydalaniladi. Lekin ayrim kamchiliklari 
uning imkoniyatlarini chegaralab qo‘ygan. Har qanday organizm 
m a’lum bir o ‘ziga xos fizik-geografik sharoitlarda yashagani uchun 
uning tarqalishi bir xil emas. Turlar bir vaqtning o ‘zida ham 
dengizda, ham kontinentda yasholmaydilar. Binobarin, kontinent 
yoki dengiz havzasining hamma yerida sharoit birxilda bo'lmaganligi 
tufayli organizmlarning tarqalishi bir tekis emas. Shuningdek
organizmlar bir vaqtning o ‘zida paydo bo‘lib, hamma yerni egallab 
ololmaydilar. Ular Yer kurrasida m a’lum bir vaqt mobaynida 
tarqaladilar. B unday tarqalish ko‘p sharoitlarga, ju m lad an 
to ‘siqlarga bog‘liq. Fizik-geografik sharoitlarning o ‘zgarishi 
organizmlarni yangi joylarni o ‘zlashtirishga undaydi, shuning 
uchun yetakchi tur har xil joylarda turli stratigrafik holatni egallashi 
mumkin, ya’ni bir xil yetakchi shakllar har xil yoshdagi qatlamlarda 
uchraydi.
Fizik-geografik sharoit o'zgarishi yoki fatsiya siljishi bilan 
organizmlar ham o ‘z joylaridan ketadi larva m a’lum vaqtdan so'ng 
sharoit yana tiklansa avval yashagan joylariga qaytib kelishlari 
mumkin. Bunday holning, ya’ni bir yetakchi shaklning kesimda 
bir necha bor stratigrafik yuzada takrorlanishi rekurrensiya 
d ey ilad i; bu h o la t s h a ro it o ‘z g arish ig a k o ‘ra o rg n iz m la r 
migratsiyasiga bog'liq. Shuning uchun geoloik yoshni aniqlash 
va taqqoslashda yetakchi shakllar usulidan foydalanganda boshqa 
usullar bilan birga olib borish maqsadga muvofiqdir.

Download 6,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish