B. T. Toshmuhamedov



Download 6,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/180
Sana18.04.2022
Hajmi6,59 Mb.
#560016
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   180
Bog'liq
Umumiy geologiya. Toshmuxamedov B

2 .5 . M etam orfizm
«M etom orfizm » so ‘zi aw al mavjud boMgan to g ‘ jinslarining 
keyinchalik fizik-kim yoviy m u h itn in g o ‘zgarishi ta ’siri o stid a 
struktura va mineral tarkibining o ‘zgarishi uchun sabab boMadigan 
h am m a jarayonlarni anglatadi. Bu jarayonlarda harorat bilan bosim 
va shuningdek, yer q a’ridan tog‘jinslaridagi darz-bo‘shliqlar b o ‘ylab 
siljib chiqadigan issiq suv-eritm alar ayniqsa m uhim rol o ‘ynaydi.
H a ro ra tn in g koM arilishiga jin sla rn in g Y er p o ‘stid a so d ir 
boMadigan geologik ja ra y o n lar natijasida katta chuqurliklarga 
c h o ‘kib ketishi, radioaktiv parchalanish, ekzoterm ik reaksiyalar, 
m agm atik m assa sabab boMishi m um kin. Shu jaray o n larn in g
h am m asin i u m u m t a ’siri geo term ik g rad ia n t deb ay tiladigan 
yerning ichki energiyasi ta ’siridan iboratdir. Q adim iy shit va 
platform alar hududlarida geom etrik gradiyentning qim m ati 10- 
30 gradus/km to ‘g ‘ri keladi. Aktiv tektonik va m agm atik jarayonlar 
t a ’sir etuvchi yosh davr geosinklinal zonalarida bu m iqdor 50-80 
g rad u s/k m gacha koMariladi.
H arorat shu jarayonda sodir boMadigan kimyoviy reaksiyalarning 
tezligini va jinslarning qayta kristallanish darajasini keskin oshiruvchi, 
shuningdek, minerallarning m a ’lum paragenntik assotsiatsiyalarini 
yuzaga keltiruvchi metamorfizmning eng m uhim omilidir.
H aroratning ta ’siri bilan bir qatorda m etam orfik o ‘zgarishlar 
uch un gidrostatik va b irtom onlam a (stress) bosim lar h am katta 
rol o ‘ynaydi.
G idrostatik bosim yuqorida yotuvchi jin s qatlam larning ostki 
qism qatlam lariga k o ‘rsatgan t a ’sir kuchi bilan aniqlanadi va u 
kontinentlar ostida 270 at/k m gacha koMarilib, 10 km. chuqurlikda 
2700 atm osferaga yetadi.
172


G id ro sta tik b o sim n in g kuchi m a ’lum ch u q u rlik d ag i suv 
bug'larining patsial bosimi P H2Q qiym ati va karbonat kislota patsial 
bosimi qiymati bilan bogMiq. Bu kom ponentlar suvli birikmalarning 
va k arb onat m in erallarn in g kim yoviy p arch alanish i natijasida 
ajraladi. 0 ‘zgarm as haroratd a gidrostatik bosim ning orta borishi 
solishtirma ogMrligi katta, erish harorati yuqori boMgan minerallarni 
hosil boMishiga sabab boMadi va massiv strukturali tog‘ jinslarining 
shakllanishiga sh aro it yaratiladi.
Bir tom onlam a bosim stress-tektonik sabablarga ko‘ra yuzaga 
keladi. Bir m uncha aniq bilinadigan stress harakatchan zonalam ing 
yuqori struktura qavatlarida nam oyon boMadi va 10 km dan ortiq 
boMgan chuqurliklarda u gidrostatik bosimga aylanib sezilmay qoladi. 
Stress to g ‘jinslarini sindirib-m aydalab m etamorfiklovchi eritm alar 
sirkulatsiyasini osonlashtiradi, m inerallarning eruvchanligini orttib 
o ‘sha jin slarn in g qayta kristallanishiga y ord am beradi. Stress 
ta ’siridagi m uhitda m etam orfik jinslarning o ‘ziga xos struktur- 
tekstur xususiyatlari shakllanadi. A m fibollar, disten, glaukofan, 
sillim onit kabi m inerallar yuzaga keladi. Yoki slyudalar, xloritlar 
kabi m inerallarda ta ’sir etuvchi bosim y o ‘nalishiga p eф en d ik u lar 
ravishda ulanish tekisligi (slanetssim on tekstura) nam oyon boMadi.
T o g ‘ jin slarin in g g ‘ov ak -b o 'sh liq larid ag i eritm a va gazlar 
tarkibidagi aktiv kim yoviy m oddalar qatoriga aw a lo h am m a suv 
va karbonat kislotalar kiritiladi. S huniningdek, vodorod, azot, 
xlor, fto r, o ltin g u g u rt, bo r, fo sfo r, kaliy, n a triy va b o sh q a 
elem entlam ing birikm alari ham bir m u n c h a m u h im aham iyatga 
ega boMadi. M an tiy a m o d d a larin in g gazsim o nlanish jaray o n i 
g id ro o q silli m in e r a lla rn in g d e g id ro ta ts iy a si (su v siz la n is h i) 
m agm atik qotishm alar haroratini pasaytiruvchi suv m anbayi boMib 
hizm at qiladi. Birlamchi c h o ‘kindi jinslar tarkibida saqlanib qolgan 
qoldiq nam lik ham bu jaray o n d a katta rol o ‘ynaydi.
K arbonat kislotaning asosiy m anbayi karbonatlarining kim yo­
viy parchalanish jaray on idir. K arbonat eritm alam in g m agm atik 
m anbalari ham an ch a m u him aham iyatga ega. Boshqa kim yoviy 
aktiv m od dalar litosfera jinslaridan ajralib chiqadi va m agm atik 
qotishm alarning gaz yoki suvli em anatsiyalari bilan birga shu 
jarayo nd a ishtirok etadi.
173


M etam orfogen eritm alar yuqori bosimli hududlardan past 
bosimli zonalariga siljib, o ‘zi bilan birga issiqlik va kimyoviy element- 
larni ham olib boradi. Shu bilan birga gazlarning bug1 bosimlarining 
ortishiga va minerallarning eruvchanligini pasayishiga sabab boMadi. 
Shularning hammasi metamorfiklanuvchi jinslarni o ‘zgarishiga sabab 
bo'ladi.
M etam orfizm ning um um an ham m asi shu jaray on da ishtirok 
etadigan faktorlam ing turiga, kuchiga va m etam orfizm natijasida 
yuzaga keladigan to g 1 jinsining um um iy tipiga qarab bir necha 
turlarga boMinishi m um kin.

Download 6,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish