B. T. Toshmuhamedov

T og ‘ muzliklarining paydo boMishi. 
Yil b o ‘yi baland to g‘la rg a 
yoqqan q or to b o ra to ‘plana boradi va o ‘z o g ‘irlik kuchi t a ’siri 
ostida zichlashib firnga aylanadi. F irn siqilib, uning kristallari 
bir-biriga yopishadi va natijada g ‘ovakli m uz vujudga keladi. Bora- 
bora g ‘ovaklar y o ‘qolib, zich havorang m uz hosil boMadi.
M uz relyefning tekis, yassi, yogMn k o ‘p y og‘adigan joylarida, 
togMarda to ‘plana boradi. Buni Alp — K avkaz — P o m ir togMari 
m intaqasida ko ‘rish m um kin. Bu togMar m intaqasida 0 ‘rta dengiz 
tip id agi n a m iqlim li oM kalardan sh arq q a — M ark aziy Osiyo 
choMlariga tom o n qor chizigMning koMarila borishini yaqqol ko‘rish 
m um kin. yogMn ham shu tom o n g a qarab kam ayib boradi.
M uzliklar tarqalgan eng yirik to g ‘li o ‘lkalar. 
A lpning hozirgi 
m uz bilan q o p la n g an m aydoni 3850 k m 2 n i yoki bu togMik 
oMkaning 2,1% m aydonini tashkil etadi. Shveytsariya A lpining 
shim oliy yon bag‘rida q or chizigM 2400 m d an , M arkaziy A lpda 
esa 3000 m balan d d an oMgan. Bu yerdagi b a ’zi m uzliklar anch a 
pastga tu sh ib keladi, m a salan , Shveytsariyadagi G rin d erv ald
m uzligi 1150 m etrgacha pastga tushib kelgan.
K avkazning hozirgi m uzliklari m aydoni 1967 k m 2 ni ishg‘ol 
qilgan.
Q or chizigM tizm an ing sh im o li-g ‘arbida 2700 m , m arkazida 
3500 m, ja n u b i-sh arq id a (S h o h d o g ‘ guru hid a) 3800-3900 m dan 
oMadi.
M ark aziy O siyo togM aridagi h o zirg i m u z lik la r m ay d o n i
S.V. K alesnikning m a ’lum otlariga k o ‘ra 11 m ing km 2 ni tashkil 
etadi. Bu yerda uzun c h o ‘zilib ketgan m uzliklar, m asalan, Pom irda
259

---

Fedchenko (98 km ), T yan -S handa Inilchik (80 km ), Zarafshon 
(24,7 km) muzliklari bor.
Q o r c h iz ig 'i S h im o liy T y a n -S h a n d a 3000-3800 m d an
(J u n g ‘oriya O lato v i), M arkaziy T y a n -S h a n d a 4200 m d a n , 
M arkaziy P om irda 5200 m va bundan ham baland dan o ‘tadi. 
S harqiy Sayan togMaridagi m uzlik lar atigi 3 k m 2 m a y d o n n i 
egallaydi.
Q or chizig‘i va uning balandligi bir qancha sharoitlarga b o g '­
liq. Q or chizig‘ining balandligi yillik o'rtacha haroratga va havoning 
nam ligidan tashqari yozning issiq kelishiga, yil davom ida yog‘gan 
qorning m iqdoriga, sham ollarga, tog‘ yon bag‘irlarining Quyoshga 
nisbatan joylashishiga bog'liqdir.
Q or chizigM qutblardan ekvatorga tom on asta-sekin k o ‘tarilib 
boradi. A ntarktidada qor chizigM okean sathiga to ‘g ‘ri keladi, 
chunki bu erda yozda ham harorat -0n С dan past boMadi. Shim oliy 
qutb doirasida qor chizigM okean sathidan 70-100 m balandda 
joylashadi. M asalan, G renlandiyaning shim oli-sharqi va F rans- 
Iosif orollari shular jum lasidandir. Q or chizigM G renlandiyaning 
jan ub iy qism ida 900 m, N orvegiya va Alyaskaning ja n u b id a 1500 
m dan o 'tad i.