Б. Т. Тошмухамедов ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта

Ҳамдўстлик мамлакатларидаги энг катта кўллар
жадвал 16.

Кўлларнинг номлари	Майдони, минг км^2	Чуқурлиги
Каспий денгиз-кўли Орол денгиз-кўли Байкал Ладога Онега Таймир Иссиқкўл Ханка Чуд-Псков Чани Олакўл Ильмён Зайсан Севан Тенгиз кўл Белое кўли	424,3 63,8 31.8 18,4 9,9 7,0 - 6,0 6,2 4,4 3,6 2,63 2,3 2,2 - 1,1 1,8 1.4 1,2 1,2	1014 68 1741 230 120 - 765 10 14,6 10 41 9,7 8,5 98,7 6.8 20

Механик чўкинди ҳамма кўлларда маълум бир қонуният бўйича чўкади. Дағал чўкиндилар сувнинг кўлга қуйилиш жойида чўкади, майдалари кўлнинг ичкарисига бориб чўка бошлайди. Ирғитма тулқин соҳилга муттасил урилиб турган ерларда дағал чўкиндилар - тош, шағал, қум чўкади.
Дағал ва майда механик чўкиндилар билан бир қаторда кўл тагида органик ил - сапропеллар тўпланади. Ўт босиб кетган кўлларда сапропеллар кўл тагида бир неча метр қалинликда тўпланиб, кўл ботиғини тўлдириб юборади. Диатом сув ўтларининг кўплигидан кремнийга айланади.
Ботқоқланувчи кўлларда ўсимлик чириндилари кўп бўлади ва улар торфга айланади.
Агар кўлга органик моддалари кўп дарё ёки сой келиб қуйилса, кўл тагига қорароқ, қунғир ёки яшил, охра рангли ил чўкади. Бу ил таркибида темир кўп бўлиб, сув ўтларининг ўсишига ёрдам беради, бактериялар, гриблар, сув ўтлари пайдо бўлади.
Чуқур кўлларда оқсил моддаларнинг чиришидан сероводо­род вужудга келади.
Ҳозир йўқ бўлиб кетган қадимги - учламчи давр кўлларида кўпинча кўмир қатламлари, ганч, туз, темир рудаси қатламлари, кўл бўри, баъзан ўсимлик ва ҳайвон қолдиқлари учрайдики, булар кўл ёшини ва кўл ҳаёти тарихини аниқлашга ёрдам бе­ради.