Б. Сапаров ф а л с а ф а

Фалсафа методлари
. 
Фалсафа методларининг асослари бевосита 
амалий фаолият билан боғлиқ.
Турли конкрет вазифаларни ҳал қилишнинг 
зарурий шартларидан бири универсал хусусиятга эга бўлган умумий 
фалсафий методларга мурожаат қилишдир. Бу методлар ҳақиқатни англашда 

---

91 
умумий йўлни кўрсатади. Мазкур методларга фалсафанинг қонун ва 
категориялари, кузатиш ва тажриба, таққослаш, анализ, синтез, индукция, 
дедукция ва ҳ.к.лар тааллуқли. Агар махсус методлар объектнинг 
қонуниятларини ўрганишнинг хусусий усуллари сифатида намоѐн бўлса, 
фалсафий методлар шу объектларда намоѐн бўладиган, алоҳида 
хусусиятлардаги ҳаракат, тараққиѐтнинг энг умумий қонуниятларини 
ўрганади. Айнан шу ўринда тажриба ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Ҳар бир 
метод объектнинг алоҳида томонини билишга имконият яратади.
Фалсафанинг энг қадимги кенг тарқалган методларидан бири диалектика 
бўлса, иккинчиси метафизикадир.
Диалектик а(юнон. диалектика — баҳс, суҳбат) табиат, жамият ва 
билиш тараққиѐти қонуниятлари ҳамда уларнинг асосида шаклланадиган 
умумий тафаккур услуби ва амалий фаолият ҳақидаги таълимотдир.
У грек 
тилида баҳс ва суҳбатлашиш санъати, деган маънони англатади. Антик дунѐ 

---

92 
файласуфлари уни ҳақиқатга эришиш йўли ва усули сифатида талқин 
этганлар. 
Ҳозирги даврга келиб диалектика оламдаги нарса ва ҳодисалар доимо 
ўзгаришда, ўзаро алоқадорлик ва боғликликда, тараққиѐт ва ривожланишда, 
деб тушунишга асосланади. Унга кўра, оламда ўз ўрнига ва жойига, яшаш 
вақти ва ҳаракат йуналишига эга бўлган барча нарсалар ва воқеалар бир-
бирлари билан боғлиқ ва алоқадор тарзда, бир-бирларини тақозо этадиган, 
доимий ва такрорланиб турадиган боғланишлар орқали намоѐн булади.