Б. Сапаров ф а л с а ф а

Мафкура.
Онг доим ҳаѐтнинг мазмуни муаммоларини у ѐки бу тарзда 
ҳал қилади, ижтимоий ривожланиш эҳтиѐжлари ва истиқболлари билан 
боғлиқ бўлган ҳаѐтий муҳим саволларга жавоб беради. Мазкур саволлар 
мафкура доирасида қўйилади ва ҳал қилинади.
Мафкура ижтимоий онгнинг таркибий қисми бўлиб, ижтимоий 
ривожланиш эҳтиѐжларининг тизимга солинган, назарий кўринишда акс 

---

103 
эттрадиган 
ва 
ижтимоий 
муносабатларни 
мустаҳкамлаш 
ѐки 
ўзгартиришга хизмат қиладиган ғоялар, қарашлар мажмуидан иборат.
Мафкура мазмунини ижтимоий ривожланишнинг етилган, муҳим, долзарб ва 
ечишни талаб қиладиган зиддиятлари ташкил этади. Шунга мувофиқ юз 
бераѐтган жараѐнлар мазмунига ва ижтимоий муаммоларни ечиш йўлларига 
нисбатан алоҳида ѐндашувни акс эттирувчи айрим назарий мулоҳазалар 
юзага келади. Бу мафкуранинг шакли ҳисобланади. Унинг мазмуни эса 
муайян ижтимоий гуруҳ – синф, этник гуруҳ, ҳукмрон элита ѐки унинг 
мухолифати ва ҳоказоларнинг манфаатларини ифода этишдан иборат. 
Мафкура шаклан объектив, лекин мазмун жиҳатидан субъективдир. У 
назарий жиҳатдан тизимга солинган кўринишда ижтимоий гуруҳларнинг 
ижтимоий ривожланиш эҳтиѐжларига бўлган муносабатини акс эттиради ва 
уларнинг ижтимоий-сиѐсий натижаларини назарий жиҳатдан асослаш ва 
оқлашга ҳаракат қилади. 
Ижтимоий онг шакл ва мазмун жиҳатидан ранг-барангдир. Ижтимоий 
онгнинг илмий, диний, ахлоқий, эстетик, сиѐсий, ҳуқуқий, фалсафий турлари 
фарқланади. Улар ўзи акс эттирувчи ҳодисалар мазмуни, моддийлашув 
шакли ва ижтимоий функцияларига кўра фарқ қилади. Ижтимоий онг 
турлари ѐки шакллари кўп даражали тузилмалар бўлиб, ўзига хос кўринишга 
эга бўлган оддий ва назарий даражаларни, ижтимоий психология ва 
мафкурани ўз ичига олади.