Б. Сапаров ф а л с а ф а

Такрорлаш учун саволлар
1. ―Уйғониш даври‖ тушунчасини қандай талқин этасиз?
2. . Миллий фалсафий мактаблар деганда нимани тушунасиз?
3. Миллий фалсафий мактабларнинг умуминсоний ютуқлари нималарда 
намоѐн бўлади? 
4. Янги давр фалсафасининг табиий-илмий асослари деганда нимани 
тушунасиз? 
5. Немис классик фалсафаси намояндаларидан кимларни биласиз? 
6. ХХ – ХХI аср Ғарб фалсафасининг характерли хусусиятлари 
нималардан иборат? 
7. ХХ-ХХI аср Ғарб фалсафасининг қандай оқимларини биласиз? 
8. Ҳозирги ҳамон фалсафасининг асосий хусусиятлари нималардан 
иборат? 
 
 
 

---

53 
 
4-МАВЗУ. БОРЛИҚ, ОНТОЛОГИЯ ВА МЕТАФИЗИКА 
 
Режа: 
1. Онтология - борлиқ фалсафаси.
2. Фалсафада субстанция ва материя муаммоси.
3. Табиат тушунчаси, унинг тузилиши, фалсафий моҳияти. 
4. Борлиқнинг атрибутлари. 
 
Биз дунѐ, материя тузилиши, макон, 
вақт, ҳаракат, ҳаѐт, онг ва шу кабилар 
ҳақида тасаввур ҳосил қилиш учун асосан 
физика, астрономия ва биология каби табиатшунослик фанларига мурожаат 
этамиз. Лекин бу фалсафада борлиқ муаммолари ўрганилмайди, деган 
маънони англатмайди. 
Ўқув курсларида асосий фалсафий муаммоларни ўрганиш одатда 
онтологиядан бошланади. Онтология фалсафий билимларнинг алоҳида 
соҳаси бўлиб, унда борлиқ ва йўқлик, мавжудлик ва номавжудлик 
муаммоларига доир масалаларнинг кенг доираси ўрганилади, шунингдек 
мавжудлик сифатига эга бўлган барча нарсаларнинг моҳияти аниқланади. 
―Онтология‖ атамаси фалсафада фақат ХVII асрдан бери ишлатилади, лекин 
у юнонча ўзакларга эга бўлиб (онтос – борлиқ, логос – сўз, таълимот), 
борлиқ ҳақидаги таълимот деган маънони англатади. Онтология фалсафада 
алоҳида ўрин эгаллайди. Икки ярим минг йиллик фаол фалсафий изланишлар 
натижасида фалсафий билим тизимида онтологиядан ташқари фалсафанинг 
муҳим фалсафий мазмун касб этадиган гносеология, аксиология, ижтимоий 
фалсафа, ахлоқ, эстетика, мантиқ каби таркибий қисмлари пайдо бўлди. 
Лекин уларнинг барчаси замирида онтология ѐтади. Ўз навбатида онтология 
ҳар қандай фалсафий дунѐқарашнинг негизи ҳисобланади ва шу тариқа ўз 
таркибига кирмайдиган бошқа фалсафий муаммолар талқинини кўп 
жиҳатдан белгилайди.