Б. Сапаров ф а л с а ф а

Метафизика"
(юнон - физикадан кейин) - диалектика каби универсал 
методдир. Бу сўз илмий муомалага эр. ав. II асрда Аристотелнинг шогирди, 
унинг шеърлари шарҳовчиси Родосский томонидан киритилди. Мутафаккир 
асарларини бир тизимга солар экан, у борлиқ ва билиш ҳақидаги умумий 
масалаларни физикадан сўнг "биринчи фалсафа"нинг (моҳият, сабаб ва 
бошқа) иккинчи фалсафадан фарқли хусусий-илмий билимларни ўрганадиган 
қисми сифатида талқин қилган. 
Кўп ҳолларда, диалектикага қарама-қарши деб талқин этиладиган 
метафизика оламдаги нарса ва ҳодисаларни ўрганишда уларнинг муайян 
вақт давомида нисбатан ўзгармасдан, алоҳида турган ҳолатига диққатни 
кўпроқ қаратадиган усулдир
. Бу усул қўлланганида оламнинг намоѐн бўлиш 
шакллари ҳамда улар билан боғлиқ бўлган жараѐнларнинг алоҳида қисми ѐки 
ҳолатига асосий эътибор берилади. 
Софистика
. Софистика фалсафий методлар жумласидан бўлиб, қадимги 
Юнонистонда мил. ав. V ва IV асрнинг биринчи ярмида ижтимоий-сиѐсий 
ҳаѐтда хусусий бир йўналиш сифатида пайдо бўлган. Софистика 
намояндалари Протагор, Горгий, Гиппий, Антифонт ва бошқалардир. 
Софистиканинг пайдо бўлиши антик Юнонистонда иқтисодий тараққиѐтга 
бўлган эҳтиѐж билан боғлиқ. Бу оила уруғ анъаналаридаги турғунликни 
бартараф қилиш, янги ижтимоий-сиѐсий ўзгаришларга эҳтиѐж даври эди. 

---

93 
Софистиканинг инқирози эрамиздан аввал IV аcр ўрталарида бошланди. 
Эрамизнинг VII асрида классик юнон софистларининг ғоя ва услубларини 
қайта ишлашга интилувчи янги оқим пайдо бўлди. 
Эклектика. 
Эклектика ҳеч қандай билим фаолияти билан боғланмаган, 
бир-бирига зид далилларга асосланади ва оламни бузиб ѐлғон акс эттиради
. 
У билим тизими ривожидаги йўналиш, у ҳеч қандай ягона назарий асосга эга 
эмас ва баъзида объектни ўрганишнинг зиддиятли жиҳатларини 
характерловчи билим элементларидир. 
Методологик усул сифатида эклектика биринчи марта қадимги юнон 
фалсафасида пайдо бўлди ва иқтибосларга асосланган ўрта аcп схоластик 
баҳсларида, янги давр ХV-XVII асрлар фалсафий баҳсларида кенг 
фойдаланилди. У ҳозирги даврда ҳам реклама ва ташвиқотда, оммавий 
коммуникация тизимида қўлланилиб, инсон психикасидаги анъаналар, 
кўникмалар, интилишларни бўрттиради. Бундай усулнинг бемаънилигини 
Суқрот ва Аристотелдан бошлаб, ҳозирги давр мутафаккирларигача танқид 
қиладилар. Аммо бу ундан фойдаланилмасликни англатмайди. Эклектика 
олам, нарса ва ҳодисаларнинг бир бутунлигини, умумий асосларини 
парчалаб ташлаш услубига таянади.