B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Metall taralar va ularning xom ashyosi 
Sterilizasiya qilishga mo‗ljallangan mahsulotlar uchun tunuka idishlari keng 
qo‗llaniladi. Tunuka idishlari yengil bo‗lib Shisha idishlarga nisbatan uch marta 
yengildir. Lekin tunuka idishlari tashqi muhit ta‘sirida zanglashi mumkin. Ularni 
ichki va tashqi muhit ta‘sirida zanglashini va oksidlanishini oldini olish uchun 
ularga lak, emal va boshqa himoya moddalari surtiladi. 
Konserva idishlarini tayyorlash uchun qalinligi 0,2-0,25 mm bo‗lgan tunuka 
qo‗llaniladi. Tunukani qalinligi jixatidan ularni sonlari ham o‗zgarib boradi, 
masalan 0,28 mm qalinlikdagi tunukani 28 soni bilan belgilanadi. 
Konservalashda ishlatiladigan tunukani ustki va ichki qismi qalay bilan 
surtiladi. Buning uchun tarkibida (aralashmalarda) qalayni miqdori 0,14 % va 
qo‗rg‗oshin miqdori 0,04 % dan ko‗p bo‗lmagan aralashmalar foydalaniladi. 
Konserva idishlari tayyorlashda ishlab chiqariladigan idishlarga surtiladigan 
qalayning miqdori 3 sinfga bo‗linadi:
I sinf - 100 sm tunuka listga 0,39-0,45 g; 

---

67 
II sinf - 0,28-0,38 g; 
III sinf - 0,23-0,27 g sarflangan bo‗ladi. 
Tunukaga surtilgan qalayni surtilishi bir-xil qalinlikda bo‗lishi kerak. 
Shunga qaramay sinflarni hisobga olgan holda ularni ustki qismida ayrim 
nosozlikka yo‗l qo‗yilgan bo‗lishi mumkin, masalan, pufakcha, nuqta, 
to‗lqinsimon va h.k. 
Konservalashda qo‗llaniladigan idishlarda ko‗z bilan ko‗rib bo‗lmaydigan 
kamchiliklar bo‗lmasligi zarur. 
Laklangan idishlarga solinayotgan mahsulotlarning nordonligi yuqori 
bo‗ladi, lak plyonkalari korroziyaga olib keluvchi mahsulotlar tarkibida oqsil 
moddasi yuqori bo‗lgan mahsulotlarni saqlay olmaydi. 
Tarkibida oqsil moddasi yuqori bo‗lgan mahsulotlarni mahsus oqsilga 
chidamli emal surtilgan idishlarga solinadi. Bunday emal olish uchun lak sink 
pastasi bilan aralashtiriladi, ayrim hollarda emalning qovushqoqligini o‗zgartirish 
maqsadida skipidar qo‗shiladi. Idishlarni ichki qismiga emalning KP-1, EP-513 va 
boshqa markalari ishlatiladi. 
Tunuka idishlar shakli jihatidan amaliyotda ko‗p tarqalgan silindrli va 
figurali bo‗ladi, konstruksiyasi bo‗yicha terma va tamg‗alangan holda 
tayyorlanadi. Terma holdagi bankalar korpus, qopqoq va tag qismidan iborat, 
tamg‗alangan idishlar esa maxsus presslarda, uning qopqog‗i alohida tayyorlanadi. 
Silindrli banka idishlarini tayyorlash usuli, hajmi va o‗lchamlari jadvalda 
keltirilgan. 
Meva va sabzavotlarni konservalashda ko‗p qo‗llaniladigan idishlardan 
silindrli tunuka idishlar bo‗lib, ayniqsa 9, 12, 13 va 14 raqamdagi hamda ayrim 
hollarda 8 va 3 raqamdagi terma va tamg‗ali idishlar ishlatiladi. 
1-jadval