Б. С. Мусаев а г р о к и м

Т у п р о қ л а р н и ҳ а р а к а т ч а н ф о с ф о р в а ал м а ш и н у в ч а и к а л и й б н л а н  
т а ъ м и н л а н г а н л и г и г а кўр а гур у ҳ л а ш
(Ж. С. Сатторов ва 6., 1993)
Туп­
рок
гу-
руҳи
Таъмин-
ланиш
даража­
си
Р А
мик­
дори
мг/кг
Харитада
белгиланадиган
ранги/белгиси
К20
микдо­
ри,
мг/кг
Харитада
белгиланадиган
ранги/бел гиси
1
жуда
паст
<15
оч
яшил
нуқта
<100
оч
сариқ
нукта
2
паст
16-30
яшил
пунк­
тир
101
— 
201
сарик
пунктир
3
уртача
31 -4 5
оч ҳаво 
ранг
ётиқ
ЧИЗИҚ
201
— 
300
зарғал-
док
ётиқ
чизик
4
юқори
4 6 -6 0
\аво
ранг
тик
чизик
301 — 
400
жигар
ранг
тик
чизик
5
жуда
юқори
>60
бинаф­
ша
туғри
катак
>400
тук
жигар­
ранг
тўғри
катак
Т у л р о қ н и н г с и н г д и р и ш қ о б и л и я т и
Тупроцнинг сингдириш цобилияти
д е г а н д а у н и э р и т ­
м а д а н т у р л и м о д д а л а р н и н г и о н в а м о л е к у л а л а р и н и ю т и ш
в а у ш л а б қ о л и ш х у с у с и я т и т у ш и н и л а д и .
Тупроқ том он и ­
дан турли тузларнинг ютилишини маълум изчилликда 
ўрганиш 
Д . Уэй
(1850— 1854) ишларида ўз иф одасини 
топди. Бу масалани ўрганишга айниқса 
К. К. Г едрой ц , 
Вигнер, С. М ат т сон
ва бош қа тадқиқотчилар салмоқли 
ҳисса қўшдилар.
К. К. Гедройц
ўз тадқиқотлари натижаларини 1922 
йилда нашр қилинган «Тупроқнинг сингдириш коби­
лияти ҳақида таълимот» номли асарида баён қидди. У 
тупроқнинг сингдириш қобилияти, ўғит қўллаш муам- 
молари, 
ўсимликнинг озикданиш и ва тупрокларни 
кимёвий мелиорациялаш ўртасида чамбарчас боғлиқ- 
лик борлигини исботлади ва тупроқнинг сингдириш  
қобилиятини 5 та турга бўдди: 
м ех а н и к а ви й , ф и зи к а в и й , 
ки м ёви й , ф и зи к а в и й -к и м ё ви й , биологик.
Биологик сингдириш цобилияти.
С и н г д и р и ш н и н г б у
т у р и у с и м л и к в а т у п р о қ м и к р о о р г а н и з м л а р и н и н г ҳ а ё т

---

фаолияти билан боғлиқ. 
Улар туп р оқ эри тм асидан ози қ  
м оддаларни танлаб си н гди ради , ўз таналарида органик 
бирикмаларга айлантиради ва шу йўл билан ю вилиб 
кетиш дан сақлайди. Ў сим лик ва м икроорганизм лар н о ­
буд бўлгач, танасидаги бирикм алар м инераллаш ади ва 
усимликлар ўзлаш тирадиган шаклга ўтади. Т уп роқ тар­
кибидаги м ик роорган изм ларн ин г м иқдори 1 га м ай­
до н н и н г ҳайдалма қатламида би р неча ўн т га етади. 
Улар тупроқ таркибидаги органик м оддаларни о зи қ ва 
энергия м анбаи си ф атида парчалаб, усимликлар ўзлаш - 
тирадиган шаклга утказиш билан би р қаторда туп р ок ­
дан анча м икдорда азот, ф о сф о р , олтингугурт ва бош қ а 
моддаларни о л и б, ўсимликларга нисбатан рақиб р ол и ­
ни ҳам баж аради. М икроорганизм лар том он и дан о зи қ  
м оддаларнинг би ологи к сингди рилиш и жадал кечса, 
бу ж араён усим ликларнинг озиқланиш ига ва ўз навба­