Б. С. Мусаев а г р о к и м

Кноп
(1817-1897) ва 
Сакс
(1832-1897) 
усимликларнинг меъёрида ўсиб-ривожланишини таъ- 
минлайдиган тўлиқ о зи қ аралашмасини яратдилар.
Фан ривожига Русиялик олимлар салмоқли ҳисса 
қўшдилар. 
М. В. Ломоносов
(1711 — 1765) 
«Ер қатламла- 
ри.ҳақида»
(1741) асарида рус қора тупроқларининг 
тадрижий ривожланиши, тупроцларнинг кимёвий ва 
физикавий хоссаларини илмий асосда талқин қилиб, 
қора тупроқлар ўсимлик ва ҳайвон қолдиқларининг 
чиришидан ҳосил бўлишини таъкидлади.
Русияда ўсимликлар озиқланиши ва ўғит қўллаш ма- 
салаларини ўрганиш X V III аср охири — X IX асрнинг 
бошларига тўгри келади. Бу даврда тупроқ унумдорлиги­
ни ошириш учун гўнг, компостлар, кул, оҳак ва бошқд 
маҳаллий ўғитларни ишлатишга катта эътибор берилди. 
Масалан, 
А. Т. Болотов. «Ерни ўғитлаш»
номли асарида 
(1770) ўсимликлар тупроқдан о зи қ сифатида «...сув ва 
айрим минерал заррачаларни олади...» деб ёзган эди. 1770 
йилда Москва университети профессори М . И. Афонин 
биринчи агрономия ўқувини ташкил қилди.
И. М. Комов
(1750— 1792) 
«Деҳқончилик тўғрисида» 
(1789) номли асарида деҳқончилик масалаларини ил­
мий асослашга \аракат қилди.
А. Пошманнинг
1809 йилда нашр қилинган қўллан- 
масида ўсимликлар озим аниш ида «ишқорий туз мод- 
далари» зарурлиги ва улар кўп миқдорда гўнг ва Усим­
л и к кулида бўлиши таъкидланган.
Профессор 
М. Г. Павлов
Русияда биринчи дехкон­
чилик билим юртини (1825) ва ўқув хўжалигини таш­
кил қилди. У
«Деҳқончилик кимёси»
номли асарида ўғит- 
ларнинг тупроқ унумдорлиги ва экинлар ҳосилдорлигини 
оширишдаги аҳамиятини кенг баён қилди.
Ахрокимёнинг кейинги ривожланиши бевосита улуғ 
кимёгар 
Д. И. Менделеев
(1834—1907) номи билан бог­
лик. 
У
Руссиянинг Москва, Петербург, Симбирск ва 
Смоленск губернияларида битта дастурга асосланган 
географ иявий-тармоқ дала тажрибаларини ўтказди 
(1867—1869) ва ўғит билан бир қаторда тупроқ ва ҳосил 
сифатини хдм чуқур тах^ил қилди. Тажриба натижалари 
дунёда биринчи марта статистик таҳлил ки л и н и б , 
ҳаққоний илмий маълумотлар эълон қилинди.
Д. И. Менделеев ўзининг Петербург аёллар Олий 
курсида ўқиган маърузаларида (1880) Юстус Либих-

---

н и н г «тўла қайтариб бериш» қо н у н и н и таҳлил қилиб, 
деҳқончиликнинг ривожи бевосита кимё ва ўғит ишлаб 
чиқариш саноати тараққиёти билан боғлиқлигини кўрса- 
тиб берди.
А гроким ёнинг назарий асосларини яратишда К . А. 
Тимирязевнинг (1843—1920) фотосинтез ва усим лик­
ларнинг минерал озиқланишига дойр мумтоз ишлари 
катта аҳамиятга эга бўлди. У ни нг лойиҳаси асосида курил­
ган (1872 ва 1876 йиллар) «вегетация уйчалари» хозир­
ги кунда ҳам қи ш л о қ хўжалик Академиясида фаолият 
кўрсатмокда.
X IX
асрнинг 60-йилларидан бошлаб 
А. Н. Энгель- 
гардт
(1832—1893) ва 
П. А. Костичев
каби олимлар­
н и н г саъй-хрракатлари асосида ўсимликлар озиқлани- 
ши ва ўғитларни ишлатишга дойр илмий тадқиқотлар 
маълум тизим асосида ўтказилди.
Д. Н. Прянишников
(1865— 1948) ўсимликларда азот 
модцалари алмашинувига оид муаммоларни ўрганди, 
ўсимликларнинг аммиак ва нитрат шаклдаГи азот би­
лан озиқланиши назариясини яратди. У сунъий аммиак 
синтезидан анча илгари аммиакли азотли ўғитларни 
ишлатиш бўйича тавсияномалар яратди.
Д. Н. П ряниш ников устози Д. И. Менделеевдан 57 
йил кейин собиқ И тгиф оқнинг 300 та масканида 3800 
дан ортиқ дала тажрибаларини ўтказди ва Узбекистон 
тупроьутарида ҳам минерал ўғитлар яхши самара бери- 
ш ини исботлади. Географиявий-тармоқ дала тажриба- 
ларининг материаллари давлат маҳкамаларига минерал 
ўғитлар ишлаб чиқаришни режалаштириш ва ўғит са- 
ноатини ривожлантиришга им кон берди.
Олим ўзининг