Б. С. Мусаев а г р о к и м

ҳосил бўлиши ва минераллашиши ўзига хос кечади. 
Тупроқни ҳайдаш натижасида ҳайдалма қатламда гумус 
микдори камайиб бораётганга ўхшаб кўринади. Аслида 
эса аввал 4 —5 
см
 ли юза қатламда мавжуд бўлган гумус 
ҳайдалма қатлам остида тўплана боради. Агар гумуснинг 
тупрокдаги ялпи микдорини ҳисобга олсак, у сугорила­
диган бўз тупрокдарда қўриқ тупрокдагидан 1,2— 1,4 
марта кўпдир. Тупрокда фақат гумуснинг парчаланиши 
эмас, балки тўпланиши ҳам содир бўлади.
Органик моддалар микдори анча кам бўлсада, туп- 
рокдар унумдорлигини белгилаш ва ўсимликлар озиқ- 
ланишида муҳим аҳамиятига эга. Гумин, фульво ва бошқа 
органик кислоталар, шунингдек карбонат кислота таъ­
сирида силикатлар, алюмосиликатлар, кальций ва маг­
ний карбонатлари ҳамда бошқа қийин эрийдиган б и ­
рикмалар парчаланади ва кальций, магний, калий, 
фосф ор каби ози қ элементлар ўсимликлар ўзлаштира- 
диган шаклга ўтади.
Органик моддалар ўсимликлар озикданиш ида асо­
сий манба ҳисобланади. Тупрокдаги азот заҳираси тўла- 
лигича, ф осф ор ва олтингугурт қисман, калий, каль­
ций, магний ва бошқа элементлар камрок, микдорда 
органик моддаларнинг таркибида жамланган бўлади.

---

Органик моддалар адсорбция жараёнида фаол иш ­
тирок этади, тупроқнинг нам сиғими, сув ва ҳаво ўтка- 
зувчанлиги, иссиқлик режими ва структурасига иж о­
бий таъсир курсатади.
Т у п р о к д а г и о з и қ м о д д а л а р м и к д о р и в а у с и м л и к л а р н и н г
о з и ц л а н и ш и у ч у н л а ё қ а т л и л и г и
Тупроқ типлари таркибидаги ози қ моддаларнинг 
микдори ва таркиби жиҳатидан ўзаро сезиларли дара­