B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Adabiyotlar: 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 30 sentyabrdagi «Maktabgacha ta’lim 
tizimini boshqarishni takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3955-sonli qarori. 
2.
O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
Kotsepsiyasi. 08.05.2019y. PQ-4312. 
3.
В.П.Вахтеров, Э.О.Вахтеров. Мир в рассказах для детей. Хрестоматия. 
4.
Н.Н.Поддяков. Развитие мышления и умственное воспитание дошкольника. –М., 
1985. 
5.
F.Qodirova, Sh.Toshpo‘latova, N.Qayumova, M.A’zamova. Maktabgacha pedagogika. 
Darslik. –T., 2018. 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING IQDORINI SHAKLLANTIRISHDA 
O‘YINNING AHAMIYATI 
 
Sadikova Sh.A. 
Toshkent davlat pedagogika universiteti, dotsent
 
 
Farzandining iqtidorli, uddaburro, barcha fanlardan “a’lo” baholarga o‘qishini, ishbilarmon 
va zukko, iqtidorli, faxr-iftixorga to‘lgundek bo‘lib katta bo‘lishini qaysi ota-ona istamaydi 
deysiz? Ota-onalar go‘dagining oqil, o‘ziga xos iste’dod qirralariga ega bo‘lishini juda-juda 
xohlashadi. O‘z farzandining oddiygina, o‘rtamiyona, el qatori bola emas, balki iqtidorli ekanligini 
bilish har qanday ota-onaning qalbiga iliqlik, kuch-quvvat baxsh etadi. Shu o‘rinda haqli savol 
tug‘iladi: iste’dodni o‘z vaqtida ilg‘ab olish, uni rivojlantirish mumkinmi? Bu savolga olimlar: 
mumkin va zarur, deb javob beradilar. 
Endilikda, ota-onalar orzularini ruyobga chiqarish uchun barcha imkoniyatlar mavjud. XI 
asrda bolalar qobiliyati va iqtidorini rivojlantirishga qaratilgan juda ko‘p maxsus o‘rgatuvchi, 
ishbilarmonlik o‘yinlari ishlab chiqilgan, o‘yinchoqlar bolalar qobiliyatini takomillashtiruvchi 
xususiyatlari aniqlangan.
Bolaning iste’dod zahirasiga mansub xarakter belgilarini barvaqt aniqlash mumkin va bu 
xususiyatlar qay darajada farzandlarimizda tarkib topishi, asosan, ota-onalarga bog‘liqligini 
barchamiz yaxshi bilamiz. 
Sharqda: “Bola boshidan, o‘g‘lon yoshidan” deb bejizga aytmaydilar. “Bo‘ladigan bola 
to‘qqizida bosh bo‘lur, bo‘lmaydigani to‘qsonida ham yosh bo‘lur” maqolini ham dono xalqimiz 
yaratgan axir.
Oila muhiti boladan bo‘lajak Mirzo Ulug‘bek, Abu Ali ibn Sino yoxud Eynshteynni 
yetishtirishi yoki, aksincha, Alisher Navoiy va Mosart kabi ijodiy iqtidor sohibini halok etishi 
mumkin. 
Bu farzandning iste’dodi yo‘qligi tufayli emas, balki aynan ota-onaning undagi qobiliyatni 
aniqlay olmaganligi va tarbiyalab, rivojlantirib borishga e’tibor qilmaganligi tufayli sodir bo‘ladi.
Ba’zi ota-onalar o‘z farzandlarini alohida iqtidor sohibi – “vunderkind” bo‘lishini shu qadar 
istashadiki, farzandining har qanday qiziqishini: masalan, bolakayning maqtov va chapaklar ostida 
qaydaydir qo‘shiqni xirgoyi qilib berishi, bir-ikki misra she’rni yoddan aytishi, boringki, 
kompyuterni yoqa olishi yoki mozaika tera bilishini ham Olloh tomonidan ato etilgan iste’dod deb 
qabul qilishga tayyor turishadi. Vaholanki, daho zotlar o‘zlarining kamyobligi bilan favqulodda 
inson hisoblanadilar, O‘zbekistonimiz bir qancha iste’dodlarni insoniyatga tuhfa etish sharafiga 
noil bo‘lgan bo‘lsa ham iste’dodlarning kunda tug‘ilavermasliklarini barchamiz bilamiz. 
Farzandingizdagi iqtidor va qobiliyatni, hattoki dohiyona iqtidorni qanday qilib 
aniqlashingiz mumkinligi haqida hech o‘ylab ko‘rganmisiz? Alohida qobiliyatga ega bo‘lgan 
bolaning qanday o‘ziga xos, birdan sizni qoniqtiradigan yoki aksincha, o‘ylantirib, muammolarga 

---

276 
to‘qnash keltiradigan jihatlari mavjud? Tangrining o‘zi ato etgan qobiliyatni so‘ndirmasdan, 
aksincha rivojlantirib borishning iloji bormikan? 
Bizning keyingi mulohaza, maslahat va tavsiyalarimiz yuqoridagi kabi sizni qiziqtirayotgan 
savollar va
 
muammolar yechimiga qaratiladi. 
Iqtidorning biz o‘ta muhim belgilari deb hisoblaydigan jihatlari, masalan, bola nutqining 
favqulodda teranligi va boyligi, bolaning ziyrakligi va tiyrakligi, qiziquvchanligi hamda quvvai 
hofiza (xotira)ning o‘ta kuchliligi hamisha ham go‘daklikdan namoyon bo‘lavermaydi. 
Ushbu soha bo‘yicha bosh qotirayotgan olim va psixolog-mutaxassislar fikriga ko‘ra, 
boladagi qobiliyat belgilarini quyidagi mezonlar asosida aniqlash mumkin: 
- kuchli aqliy salohiyat; 
- turli ma’lumot va bilimlarni tez o‘zlashtira olish; 
- ijodiy tafakkur 
- san’at sohasidagi favqulodda qobiliyatlar. 
Ota-onalik, haqiqatan ham, dunyoviy vazifalar ichida eng mushkulidir. Agar iste’dodli 
bolaning ota-onasi bo‘lsangiz-u, buni vaqtida payqamagan bo‘lsangiz, sizning yumushlaringiz 
yanada og‘irlashadi.
Kelinglar, ushbu o‘rinda iste’dodli, favqulodda iqtidor sohibi (vunderkind) bo‘lgan 
bolakaylarimiz tarbiyasi haqida fikr almashaylik. Lekin avvalam bor, el qatori oddiy bolaning 
kamoloti xususida, uning yosh rivojlanish bosqichlari, qobiliyati haqida gaplashib olaylik. 
Zero, ularga xos qobiliyat nishonalarini iqtidorli bolaga xos alomatlar bilan 
chalkashtirmaganimiz ma’qul. 
Shunday qilib, har qanday bola kamoloti quyidagi yosh bosqichlari zamirida amalga 
oshiriladi: 
- 
go‘daklik yosh davri (tug‘ilgandan to bir yoshgacha davom etadi); 
- 
bola ilk yosh davri