B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Adabiyotlar: 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 yillarda ta’lim tizimini yanada 
takomillashtirish 
chora-tadbirlari 
to‘g‘risida”gi 
PQ-2707-sonli 
qarori. 
29.12.2016y 
http://www.lex.uz 
2.
O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga 
qo‘yiladigan davlat talablari. http:www.mdo.uz 
3.
“Ilk qadam” Maktabgacha ta’lim muassasasining Davlat o‘quv dasturi. –T., 2018. – 58 b. 
4.
O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasi. http://www.lex.uz 

---

223 
5.
Новосёлова С.Л. Система «Модуль - игра». Новая развивающая предметно-игровая 
среда для дошкольников и педагогическая технология её использования. – М.: ООФ 
«Социальное развитие России», 2004. - 40 с.
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
MAKTABGACHA TA’LIMNI RIVOJLANTIRISHGA ZAMONAVIY 
YONDASHUVLAR
Normurodova S.X.
Toshkent davlat pedagogika universiteti Shaxrisabz filiali 
Maktabgacha ta’lim bolaning jamiyat bilan bog‘lashning ilk qadamlari desak mubolag‘a 
bo‘lmaydi. Shunday ekan, bolalarni to‘g‘ri yo‘naltirish, ularni jamiyatda o‘z o‘rinlarini topish, eng 
asosiysi jamiyatga foydasi tegadigan shaxs qilib еtishtirish shu qadamning mahsuli ekanligini 
unutmasligimiz darkor. Xalqaro tajribalarda ham bolalarning ijodiy fikrlash qobiliyatini 
rivojlantirish maktabgacha va boshlang‘ich sinf yoshlariga to‘g‘ri kelishi o‘z isbotini topgan. 
Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalarni mustaqil fikrlashga va o‘z fikrlarini to‘g‘ri yoki 
noto‘g‘ri ekanligidan qat’iy nazar qo‘rqmasdan fikrini ochiq bayon eta olishga o‘rgatish zarur. Bu 
esa kelajakda uning mustaqil katta ishlarni boshlashi va o‘z g‘oyalarini amaliyotga qo‘rqmay 
tatbiq etishi uchun ilk qadam bo‘la oladi.
Maktabgacha ta’lim muassasasida tarbiyalanuvchi bolalarni qo‘liga biror predmetni yoki 
uning rasmini berib u haqidagi mulohazalari va fikrlarini so‘rash, shunchaki predmet nomini aytib 
so‘rashdan ko‘ra ko‘proq ma’lumot berishiga va uzoq vaqt xotirada qolishiga xizmat qiladi. 
Kelajakda ham shu predmetni ushlaganda yoki ko‘rganda u haqida bildirgan fikrlarini ko‘proq 
foizini eslaydi, ya’ni tajribalarni isboti bo‘yicha inson eshitgan ma’lumotlaridan ko‘ra o‘z ko‘zi 
bilan ko‘rgan voqea-xodisalarni 63-90 foizi uzoq muddatli xotirasida saqlanadi. 
Maktabgacha ta’lim muassasasida tarbiyalanuvchilarini ovqatlanish jarayonidan oldin 
qanday taomni еyayotganliklari va unga solingan mahsulotlarga e’tibor berishni topshiriq qilib 
berish, ovqatlanishdan so‘ng esa shu taom va u qanday mahsulotlardan tayyorlanganligini haqida 
bolalar fikrlarini so‘rash ularni mustaqil fikrlashga undaydi. Mashg‘ulot jarayonida taomda 
ishlatilgan mahsulotlar rasmini chizdirish esa uning fikrlash doirasini yanada kengaytiradi. 
Chunki, u mahsulotni kundalik turmushda ko‘rgani asosida xotirlaydi, qog‘ozga tushiradi, rangini 
tanlaydi va bu mahsulotlar, ular orqali tayyorlangan taomni uzoq muddatli xotirada saqlanishiga 
va ijodiy fikr yuritishiga xizmat qiladi. Birgina taomni bir nechta mahsulot bilan bir tugunga 
birlashtirishni kashf qiladi. Bu esa kelajakda turli zamonaviy pedagogik texnologiya (klaster, baliq 
skileti, uzum shodasi va h.k)lardan foydalanish uchun zamin bo‘lib xizmat qiladi. 
Ijodiy fikrlashni shakllantirishning bir necha usullari mavjud: 

ko‘zi bilan ko‘rganlarini so‘z orqali aytib berish; 

ko‘zi bilan ko‘rganlarini tasvirda ifodalash; 

qo‘li bilan ushlagan narsalarni (ko‘zi yumiq holda) so‘z bilan ta’riflash; 

qo‘li bilan ushlagan narsalarni (ko‘zi yumiq holda) tasvirini chizish; 

eshitgan tovushni manbasini so‘z orqali ifodalash; 

eshitgan tovush manbasini tasvirda ifodalash; 

iste’mol qilgan narsani nima yoki nimalardan iborat ekanligini so‘z orqali aytib berish; 

iste’mol qilgan narsani nima yoki nimalardan iborat ekanligini chizish; 

hidlagan (ko‘zi yumiq holda) narsaning nima yoki nimalardan iborat ekanligini so‘z 
orqali ta’riflash; 

hidlagan (ko‘zi yumiq holda) narsaning nima yoki nimalardan iborat ekanligini tasvirini 
chizish. 

---

224 
Bu usullardan eng samaralisi maktabgacha ta’lim muassasalarining tarbiyalanuvchisiga 
qiziqarli bo‘lgan rasm chizish mashg‘ulotidan foydalanishdir. Rasm chizish jarayonini esa hozirda 
yoshlarni o‘ziga jalb qiluvchi va raqamli iqtisodiyotning asosiy elementi bo‘lgan kompyuterda 
amalga oshirish eng yuqori samarani berishi kundek ravshan. 
Kompyuter orqali bola fikrlashini o‘stirish quyidagi natijalarga olib keladi: 

kompyuter texnologiyalari savodxonligini oshirish; 

kompyuter texnologiyalarini mukammal bilish; 

sohalarga kompyuter tatbiqlarini o‘rganish; 

sohalar bilan kompyuter texnologiyalarini uzviyligini ta’minlash. 
Yuqorida ta’kidlangan natijalar kelajakda maktab darsliklarini ham kompyuter 
texnologiyalari orqali o‘rganishga qo‘yilgan ilk qadam bo‘lib xizmat qiladi. 
Masalan, zamonaviy ilg‘or pedagogik texnologiyalar yordamida o‘qitishning usullaridan 
biri Klaster usulini kompyuterda amalga oshirish bolada kompyuter bilan muloqotni, savodxonlik 
darajasi oshishini va mustaqil fikrlab fanga oid ma’lumotlarni kiritishni ta’minlab beradi. Buning 
uchun hozirda kompyuter dasturiy vositalaridan foydalanish keng ommalashgan. Ayniqsa, 
maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilari uchun kompyuterdan foydalanib rasm chizish 
sevimli mashg‘ulot ekanligi o‘z isbotini topgan. 
Kompyuter texnologiyalari va dasturiy vositalardan foydalanish quyidagi natijalarga olib 
keladi: 

kompyuter bilan birga fanlarga bo‘lgan qiziqishini oshiradi; 

turli dasturiy tizimlar bilan tanishish va ularni o‘rganish fanlarni o‘zlashtirish bilan 
birgalikda amalga oshirish imkoniyatini yaratadi; 

o‘quvchining o‘quv faoliyati sifati va samaradorligi oshadi; 

o‘zining nazariy bilim, ko‘nikma va malakalarini sinash imkoniyatini beradi.