B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

Adabiyotlar: 
1.
Tohir Malik. Odamiylik mulki (Axloq kitobi). – T.: Istiqlol, 2005. 
2.
I.A.Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T., 2008. 
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
AXBOROT MADANIYATI – KASBIY KOMPETENSIYANING ASOSIY TARKIBIY 
KOMPONENTI SIFATIDA 
 
Xolikova D.M. 
Farg‘ona davlat universiteti, katta o‘qituvchi 
 
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, inson faoliyatining barcha ijtimoiy ahamiyatga ega 
bo‘lgan sohalari buyicha orttirilgan ilg‘or tajriba va boyitilgan bilimlar, ishonchli axborotlar bilan 
to‘liq va o‘z
vaqtida foydalanishni ta’minlashga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni keng tatbiq 
etish tushuniladi. Bundan shu narsa kelib chiqadiki, zamonaviy axborot tizimlari va innovatsion 
texnologiyalarni hamma joyga tatbiq etish, qabul kilingan qarorlar samarasini va natijaviyligini 
oshiradi. Bu, faqat milliy iqtisod rivojlanishining iqtisodiy ko‘rsatkichlari o‘sishinigina emas, 
balki ayni paytda ishlab chiqarishni rivojlantirish, yangi ish joylarini tashkil etish, aholining 
turmush darajasini oshirish, atrof-muhitni muhofaza qilish, ijtimoiy faollikni oshirishga 
yo‘naltirilgan fundamental va amaliy fanlarda sifatli ilmiy yutuqlarga erishishni ham ta’minlaydi. 
Bugungi kunda, oliy ta’limda yuzaga keluvchi ishlab chiqarish va ijtimoiy muammolarni 
yechishga qodir, yuksak axborot madaniyatiga ega, mustaqil, tashabbuskor, mas’uliyatli va 
ijtimoiy faol shaxsni shakllantirish talab etiladi. O‘z-o‘zidan ravshanki, bu sharoitda bo‘lajak 
mutaxassislarda axborot 
madaniyatini 
shakllantirishning mohiyati, mexanizmlari 
va 
texnologiyalarini tahlil qilish, mazkur jarayon dinamikasini, kasbiy tayyorgarlik jarayonini tashkil 
etish va amalga oshirish xususiyatlarini o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu munosabat 
bilan jamiyatni axborotlashtirish sharoitida bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlash jarayonini 
optimallashtirish yo‘llari va vositalarini topish, ularda axborot madaniyatini shaxsning asosiy 

---

371 
xususiyati sifatida shakllantirish muhim muammolardan biriga aylanadi. Holbuki, iqtisodiy soha 
bo‘lajak mutaxassislarini tayyorlash nazariyasi va amaliyotini o‘rganish, kasbiy faoliyatni 
o‘zlashtirish jarayonida axborot madaniyatini shakllantirish imkoniyati doim ham mavjud 
bo‘lavermasligi, chunki mazkur jarayonni texnologik jihatdan quvvatlash tizimi yo‘qligi, bu hol 
bitiruvchilarni tayyorlash sifatida salbiy aks etishini ko‘rsatadi.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonlari – axborotning o‘rni va ahamiyati sezilarli darajada 
oshgani bilan belgilanadi. Axborot jamiyati yuksak darajada rivojlangan axborot jabhasi bilan 
tavsiflanadi. Bu jabha insonning axborotni yaratish, uni qayta ishlash, saqlash, uzatish va 
jamg‘arish borasidagi faoliyatini o‘z ichiga oladi. Hozirgi sharoitda mutaxassis muayyan kasbiy 
faoliyat sohasidagi bilim va ko‘nikmalardan tashqari, kompyuter texnikasi va tegishli dasturiy 
vositalardan foydalanish kabi amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lishi, ularning sifati va samaradorligini 
baholay olishi, yangi dasturiy mahsullarni yaratishda ishtirok etishi va tayyor axborot tizimlarini 
muayyan amaliy vazifalarni yechishga moslashtira olishi lozim.
Biz, shaxs kasbiy madaniyatining elementi (kichik tizimi) sifatida yondashuvchi axborot 
madaniyati, bo‘lajak mutaxassisning shaxsiy-kasbiy shakllanishi va rivojlanishini ta’minlash 
imkonini beruvchi, shaxs kasbiy qobiliyatlaridan foydalanish va ro‘yobga chiqarish jabhasi 
hisoblanadi.
Axborot madaniyati mutaxassisning axborot bilan ishlashning mumkin bo‘lgan barcha 
turlaridagi barkamollik darajasini, u kasb vazifalarini qo‘yish va yechish uchun zarur nazariy 
bilimlar va amaliy ko‘nikmalar yordamida ichki kasbiy muhit va jamiyatning tashqi ijtimoiy-
axborot muhiti bilan samarali o‘zaro aloqa qilishga qodirligini ifoda etadi. 
Bunda axborot madaniyati ijtimoiy-kasbiy, axborot-texnologik va shaxsiy-motivatsion 
elementlardan tashkil topadi. Axborot-texnologik element iqtisodiy soha mutaxassisining axborot 
madaniyati tarkibida eng muhim unsur hisoblanadi. U mutaxassis tayyorgarligining zaruriy 
darajasini bajariluvchi kasbiy vazifalar va axborot jamiyatining rivojlanish tendensiyalariga 
muvofiq ta’minlash imkonini beradi.
Shaxsning axborot madaniyati 
Kognitiv daraja 
(bilim, ko‘nikma) 
Emotsional-kadriyatli daraja 
(ustanovkalar, baholash, 
munosabatlar) 
Xarakat darajasi 
(real va potensial xarakat) 
1.
Internet-bilimdonlik
2.
Axborot bilan ishlash 
malakalari:

Kerakli axborot izlashni 
tashkillashtirish malakasi; 

Topgan axborot bilan 
ishlash, 
tizimlash, 
umumlashtirish malakasi; 

Boshqa insonlar bilan 
zamonaviy axborot vositalar 
yordamida 
aloqa 
qilish 
malakasi 
1.
Axborot extiyojlar va 
qiziqishlar mazmuni. 
2.
Turli axborot manbalarga 
murojaat kilish motivlari.
3.
Kerakli axborot olish 
kanallarning ierarxiyasi. 
4.
Axborot 
extiyojlarning 
qoniqtirish darajasi, axborot 
kompetentligini baholash.
5.
Internetda 
deviant 
xarakatlarga munosabati.
1.
Kerakli axborot izlash va 
olish metodlari va kanallari. 
2.
Turli axborot manbalarning 
tavsifi 
va 
murojaat 
qilish 
intensivligi.
3.
Olgan axborotlarni turli 
faoliyat sohalarida ishlatish. 
4.
Yangi axbortlarni tarqatish 
metodlari.
5.
Internet-jamiyatlarga 
qatnashish faolligi.
6.
Internetda 
faoliyatning 
shakllari.