B. R. Nazarov oliy geodeziya

5.9-§. II klass nivelirlash usuli va dasturi

35. 
    klass nivelirlashni bajarish uchun aynan I klass nivelirlash uchun kerak bo‘lgan nivelir va invar reykalari ishlatiladi. Reyka­ ning metrli shkalasi va butun shkalasining xatosi 0,20 mm dan oshmasligi, tog‘li hududlarda ishlashda 0,1 mm dan oshmasli­ gi kerak. Ishga jo‘nab ketishdan avval nivelir va reykalar sinash­ lardan o‘tkazilib ishga yaroqliligi aniqlanadi.
    

II klass nivelirlash to‘g‘ri va teskari yo‘nalishlarda bitta chiziq bo‘yicha I klass nivelirlash uslubida bajariladi.

Vizir nurining normal uzunligi 65 metrni tashkil qiladi. Qi­ ya joylar bo‘ylab nivelirlashda va reperlarga yetib kelinganda nur uzunligi kamayishi mumkin. Qarash trubasining kattalash­

124

tirishi 44^x dan past bo‘lmagan nivelirlar bilan ishlashda ku­ zatish qulay sharoitlarida nur uzunligini 75 metrgacha yetka­ zish mumkin. Ni007 nivelirini ishlatishda nur uzunligi 40 m dan oshmasligi kerak. Nivelirdan reykalargacha masofalar farqi bitta stansiyada 1 m dan, bu farqlarni seksiya bo‘yicha yig‘ilib borgan qiymati 2 metrdan oshmasligi kerak. Vizirlash nuri­ ning yer sirtidan balandligi 0,5 m dan kam bo‘lmasligi, ayrim vaqtlarda nur uzunligi 30 m dan oshmaganda 0,3 m gacha yo‘l qo‘yilishi mumkin.

Kuzatishlar tartibi quyidagicha: to‘g‘ri yo‘lning toq stansiyasi­

da: orqadagi reykaning asosiy shkalasidan sanoq; oldingi reyka­

ning asosiy shkalasidan sanoq; oldingi reykaning qo‘shimcha

shkalasidan sanoq; orqadagi reykaning qo‘shimcha shkalasidan

sanoq.

To‘g‘ri yo‘lning juft stansiyasida: oldingi reykaning asosiy shkalasidan sanoq; orqadagi reykaning asosiy shkalasidan sa­ noq; orqadagi reykaning qo‘shimcha shkalasidan sanoq; ol­ dingi reykaning qo‘shimcha shkalasidan sanoq. Teskari yo‘lda, aksincha, toq stansiyalarda kuzatish oldingi reykadan boshla­ nadi, juftlarda esa – orqadagi reykadan. Kuzatishlarning bun­ day tartibi nivelirlash sistematik xatolarini sezilarli kamaytirish­ ni ta’minlaydi.

To‘g‘ri yo‘lni toq stansiyasida bajariladigan ishlar mazmuni va ketma-ketligi, hamda dala jurnalini to‘ldirish va uni ishlab chi­ qishni quyidagi misolda ko‘rib chiqamiz (5.1-jadvalda jurnalni to‘ldirish tartibi qavslarda raqamlar bilan ko‘rsatilgan).

Nivelir asbobini reykalar orasida bir xil masofada o‘rnatib, qa­ rash trubasi gorizontal holga keltiriladi, mikrometr barabani 50 sanog‘iga qo‘yiladi va elevatsiya vinti burab adilak pufakchasining uchlari tasviri tutashtiriladi. Orqadagi reyka asosiy shkalasidan yuqoridagi dalnomer ipi bo‘yicha sanoq olinadi va u dala jurnaliga yoziladi (1); pastki dalnomeri bo‘yicha sanoq olinadi (2). Elevat­ sion vintini burab pufakchaning uchlari tasviri yana aniq tutash­ tiriladi va sanoq barabanini burab bissektor reyka asosiy shka­ lasining yaqin shtrixiga qaratiladi. Reykadan sanoq jurnalni R grafasiga yoziladi (3), barabandan sanoq esa – B grafasiga yozila­ di (4). Keyin truba oldingi reykani asosiy shkalasiga qaratiladi va

125

II klass nivelirlash jurnalini to‘ldirish namunasi