B. Q. Xaydarov

7. 
Daftaringizga 
O
nuqtani belgilang. Uni markaz qilib 
sirkul yordamida diametri 12 cm bo‘lgan aylana 
chizing. 
8. 
8-rasmda tasvirlangan nuqtalarning qaysilari ayla-
nada, qaysilari doirada yotadi?
9.
Daftaringizga 
O
 
nuqtani belgilang. Bir uchi 
O
 
nuq-
tada, uzunligi 3 cm bo‘lgan 5 ta kesma chizing. 
Bu kesmalarning ikkinchi uchi markazi 
O
nuqtada 
bo‘lgan aylanada yotadimi? Bu aylanani chizing va 
uning diametrini aniqlang.
Uyda bajaramiz
8
Oddiy kasr tushunchasi
Kasrning maxraji – butun nechta ulushga bo‘linganini, surati esa bu 
ulushlardan nechtasi olinganini bildiradi.
 Kasrlarni sonlar nurida tasvirlash
1
5
_
kasrni sonlar nurida tasvirlaylik. Buning uchun sonlar nurida birlik kesma 
olamiz va uni 5 ta teng kesmalarga bo‘lamiz (10-rasm). U holda, 
OA
kesma birlik 
kesmaning beshdan bir qismini tashkil qiladi va 
A
nuqtaning 
koordinatasi
1
5
__
ga 
teng bo‘ladi: 
A
(
1
5
__
).
O
A
X
E
2
5
_
1
5
_
1
5
_
1
5
_
1
5
_
1
5
_
1
5
_
3
5
_
4
5
_
1
Bilimlarni boyitamiz
10
0
http://eduportal.uz

---

21
1 butun — 240 m
5
6
_
qismi — ? (m)
11
40 m
40 m
40 m
40 m
40 m
40 m
Yechish:
 
Simni 6 ga bo‘lamiz. Unda simning 16
_
ulushi 240 : 6 = 40 (m) ni tashkil 
qiladi. Bu ulushlardan beshtasining umumiy uzunligi 40
 ·
5 = 200 (m) ga teng bo‘ladi,
Javob:
 
200 m sim olingan.
1 butun — 9 km
? qismi — 5 km
1
9
_
1
9
_
1
9
_
1
9
_
1
9
_
1
9
_
12
1
9
_
1
9
_
1
9
_
2
3
4
5
6
7
8
9
1
0
Yechish:
 
Butun yo‘l, ya’ni 9 km ni bir butun desak, unda 1 km butun yo‘lning 19
_ 
ulushini tashkil qiladi. Bu ulushlarning 5 tasining uzunligi, ya’ni butun yo‘lning 
5
9
_ qismi 
5 km ga teng bo‘ladi.
Javob:
 
Komil butun yo‘lning 
5
9
_
qismini bosib o‘tgan.
Biror 
m
sonining (miqdorning) 
a
b
_
qismini topish uchun 
m
sonini 
b
 
ga bo‘lib, 
a
ga ko‘paytirish kifoya.
2-misol.
Qishloqdan shahargacha bo‘lgan masofa 9 km. Komil bu yo‘lning 
5 kilometrini bosib o‘tdi (12-rasm). Komil butun yo‘lning qanday qismini bosib 
o‘tgan?
a
b
_
kasr - 
a 
soni 
b
 
sonining qanday qismini tashkil qilishini ko‘rsatadi.