B. N. Sirliyev a. Beknazarov d. N. Arziqulov

Xotiraning eydetik («eydos» - yunoncha «obraz» degan ma’noni anglatadi), ya’ni ko‘rgazmali obrazlari - tashqi qo‘zg‘atuvchi bilan his-tuyg‘u a’zolarining qo‘zg‘atilishi natijasidir. Obrazli xotira tasavvurlar va turmush manzaralari, shuning bilan birga, tovushlar, ta’mlar, ranglar, shakllar bilan bog‘liq bo‘lgan xotira turidir. Obraz xotirasi deb, yaqqol mazmunni, binobarin narsa va hodisalarning aniq obrazlarini, ularning xususiyatlari va bog‘lanishlarini esda qoldirish, ongda mustahkamlash hamda zaruriyat tug‘ilganda esga tushirishdan iborat xotira turiga aytiladi.
So‘z-mantiq xotirasi. So‘z-mantiq xotirasining mazmunini fikr va mulohazalar, aniq hukm hamda xulosa chiqarishlar tashkil etadi.
Insonda fikr va mulohaza turli xil shakllar yordamida ifodalanganligi tufayli, ularni ifodalash faqat o‘zlashtirilayotgan materiallarning aso- siy ma’nosini izohlash, talqin qilib berish yoki ularning so‘zma-so‘z ifodalanishini aynan aytib berishga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Agar ma’lumot, axborot, xabar, material ma’no jihatdan qayta ishlanmasa, u holda materialni so‘zma-so‘z o‘zlashtirish mantiqiy o‘rganish bo‘l- masdan, balki, aksincha, mexanik esda olib qolishga aylanib qoladi.
So‘z-mantiq xotiraning vujudga kelishida birinchi signal bilan bir qatorda, ikkinchi signallar tizimi asosiyat kasb etadi. Chunki so‘z mantiq xotirasi faqat insonga xos bo‘lgan xotiraning maxsus turi hisoblanadi. So‘z-mantiq xotiraning o‘sishi qolgan xotira turlarining barqarorlashuvini belgilaydi.
Faoliyat maqsadlariga qarab xotira ixtiyorsiz va ixtiyoriy xotira turlariga ajratiladi.
Ixtiyoriy xotira. Ixtiyoriy xotira deganda, ma’lum maqsadni ro‘yobga chiqarish uchun, muayyan davrlarda aqliy xususiyatlarga suyangan holda amalga oshirishdan iborat xotira jarayoni tushuniladi. Bu faoliyatni odatda ong bevosita boshqaradi. Ko‘pincha psixologiya faniga ixtiyoriy xotiraga ixtiyorsiz esda olib qolish qarshi qo‘yiladi. Esda olib qolishni maqsad qilib qo‘yish esda olib qolishning asosiy sharti hisoblanadi.