B mengliyev, G. Tojiyeva



Download 2,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/301
Sana06.08.2021
Hajmi2,97 Mb.
#139922
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   301
Bog'liq
tilshunoslikka kirish

                
                                                                                LEKSEMALAR 
 
 
                   O`ZGARUVCHILAR+                                                                                     O`ZGARMASLAR 0  
               sonlanuvchi-ot,                                                                                            ko`makchi, bog'lovchi, yuklama, 
              darajalanuvchi-sifat,                                                                                              ravish, undov, so`z-gap.     
              tartiblanuvchi-son,               
              nisbatlanuvchi-fe‟l                
  
      Ushbu tasnifdan  ishora  so`zlar va taqlidlar o`rin olmagan. Chunki  olmoshlarga  o`zlari  ishora qilib kela oladigan barcha 
leksema  guruhlarining  morfologik  kategoriyalari  ham,  sintaktik  vazifalari  ham  xosdir.  Bu  isbot  talab  qilmas  holatdir:  ot-olmoshlar  son 
kategoryasiga    (kim-kimlar);  fe‟l-olmoshlar  nisbat  kategoriyasiga  (shunday  qilishdi);  son-olmoshlar:  tartib  kategoryasiga  (necha  - 
nehanchi); sifat-olmoshlar daraja  kategoriyasiga (shunday-shundayroq) ega. Taqlidlarning   esa   o`ziga    xos    tasniflovchi  morfologik  
kategoriyasi  yo`q.    Biroq  ular  o`zgarmas  so`zlar  ham  emas.  Taqlidlarning    morfologik    kategoriyalarga    ega    bo`lishi  ularning  gapda  
qanday  bo`lak  bo`lib  kelishi bilan bog'liq. Professor H.Ne‟matov o`zining "Функциональная морфология тюркоязычных памятников 
XI – XII веков" nomli kitobida taqlidlarda leksemalarning ajralmagan "embrion - diffus  holati" o`z  aksini topganligini qayd etadi  [3,192;].      
Leksemalarning sintaktik tasnifida, asosan, ularning nutqda boshqa leksemalar bilan  bog`lana  olish  yoki bog'lana olmasligi, 
gap  bo`lagi bo`lib  kela   olishi   yoki   kela olmasligi   kabi xususiyatlar o`z   aksini  topadi.  Sintaktik tasnifga  ko`ra leksemalarni uch 
tipga ajratamiz: 
     1. Gap bo`lib keladiganlar – undov, modal, tasdiq va inkor, taklif  so`z – gaplar. 
     2.Gap bo`lagi bolib keladiganlar – hamma mustaqil so`zlar–fe‟l, ot, sifat, son, ravish, taqlidlar, ishora so`z – olmoshlar. 
     3.Sintaktik aloqa vositasi bo`lib keladiganlar–ko`makchi, bog'lovchi, yuklama. 


 
74 
     So`z-gaplar nutqda  boshqa so`zlar bilan sintaktik aloqaga kirishmaydi, o`zi mustaqil gap bo`lib kela  olish  qobiliyatiga ega,  
ya‟ni ajralish xususiyatiga ega. Mustaqil va yordamchi so`zlar esa   bog'lanish  xususiyatiga  ega  bo`lib,  bulardan yordamchilar gapda 
alohida  bo`lak  bo`lib  kela  olmaydi,  ammo  sintaktik  jihatdan  bog'lash  vazifasini  bajaradi.  Mustaqil  so`zlar  esa  mustaqil  ravishda 
"muchalanadi",  ya'ni  gap  bo`lagi bo`lib  keladi. 
     Bizningcha,  quyidagi  jadvalda  leksemalarning  serqirralik  xususiyatini,  ya‟ni      ularning    ma‟noviy,    sintaktik,    morfologik 
belgilarini umumlashtirish mumkin: 
 

Download 2,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   301




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish