B mengliyev, G. Tojiyeva

kitoblar,   akamga, uylarimizda, kelmasaydingiz, yaxshiroq,  o`nta  kabi  shakllar sintetik shakl sanaladi. O`zbek tilida kelishik shakllari 
standart holda(tushum kelishigi faqat – ni orqali ifodalanadi) bo`lsa, rus tilida kelishik ma‟nosi turli shakllar orqali ifodalanadi. Qaratqich 
kelishigining birlik ma‟nosi: a (окна), и (тетради), я (коня) va h.   
    2.  Yordamchi    so`zlar.    Bular    ham    grammatik  ma‟no  ifoda  qilish  uchun    qo`llaniladi.    Ko`makchilar  ot,  ma‟nosi  toraygan 
so`zlar  bilan  birga  kelib,  o`zi  aloqador  bo`lgan  so`zni  boshqa  so`z  bilan  munosabatga  kiritadi:  Biz  kelajakka  ishonch  bilan  qaraymiz 
(A.Q.) - holat ma‟nosi voqelangan; Telefon orqali gaplashdim –vosita ma‟nosi voqelangan; Do`stlik biz  uchun  hamisha  ilhom va kuch-
quvvat manbai bo`lib kelgan (O‟.U.) – atalganlik ma‟nosi voqelangan. O`zbek tilida   yordamchi   so`zlar  juda  katta  guruhni tashkil etadi, 
ko`makchi,  bog`lovchi va yuklamalarning  yarim bog`lovchi, yarim  ko`makchi, yarim yuklama kabi turlari mavjud bo`lib, bunday so`zlar 
ham  mustaqil,  ham  yordamchi  ma‟noga ega. Chunonchi, Ishning boshida  Abdurahim turar edi. 
     Yordamchi so`zlar  sifatida  o`zbek  tilida   juda, eng, bag`oyat, nihoyatda,  o`ta,  sal,  birmuncha kabi  ravishlar  ham, olmoq, 
bermoq,  qolmoq,  o`tirmoq, chiqmoq, ketmoq, boshlamoq, bo`lmoq kabi  40  dan  ortiq  fe‟llar  ham  keng qo`llaniladi. Yordamchi so`zlar 

---

 
70 
vositasida yasalgan shakllar  a n a l i t i k  shakllar deb ataladi.  Tilimizda juda ko`p holatlarda ayni bir grammatik ma‟no sintetik shakl 
bilan  ham,  analitik  shakl  bilan  ham  ifodalanishi    mumkin.    Chunonchi,  Kitobni    akamga  (akam  uchun  /akamga  deb  /  akamga  atab/ 
akamga  mo`ljallab/...) oldim. Ingliz tilidа the va a (n), frаnsuz tilidа le, un, nemis tilida der, das kаbi аrtikllаr grаmmаtik mа‟nо ifоdаlаydi. 
Masalan, the table ingliz tilidа аniqlik grаmmаtik mа‟nоsini ifоdаlаyapti. Rus tilidа в, на, под kаbi prеdlоglаr turli mа‟nоlаrni ifоdаlаydi.  
  3.Takror  (reduplikatsiya)-  bir  so`zni  aynan  ikki  marta  takrorlash  sanalib,  bunda  ham  turli  grammatik  ma‟nolar  hosil  qilinadi: 
predmetning  ko`pligi,  belgining  oshirilishi,  ma‟noning  kuchayishi,  harakatning  takrorlanishi  hamda  uzoq  davom  etishi  va  boshqalar. 
Chunonchi, etak-etak paxta ─ miqdoriy ko‟plik;       ayta- ayta charchamoq ─ harakat davomiyligi. 
   Grammatik vosita sifatida takror malay (indoneziya tili), hind, xitoy singari tillarda ishlatiladi. Masalan: xitoy tilida син – yulduz, 
син-син  –  yulduzlar;  hind  tilida  бхай  –  birodar,  бхай-бхай  –  birodarlar;  malay  tilida  orang  –  kishi,  orang-orang-  kishilar  Tilimizda  bu  
usulning to`liq takror (etak- etak paxta) va qisman takror  (qip - qizil,  ko`m- ko`k,   yam - yashil)   va tilimizgagina xos  bo`lib,  fanda 
"sadodosh  takror"  (слово-эхо)  deb  atalgan  ko`rinishi  ham  keng  tarqalgan  (mayda-  chuyda,  she`r-pe‟r,  kitob  -mitob,  ko`k-  mo`k,  qizil- 
pizil). 
    4.  So`z  tartibi  -  grammatik    ma‟no  anglatishning    yana    bir  vositasi.  So`zlarning    gapda    ma‟lum  tartibda  oldinma-keyin 
joylashtirilishi  ham    grammatik    ma‟no  ifodalash  uchun  xizmat  qiladi.  Tilimizda  ba‟zan  shu    vosita    orqali    so`zning    qaysi  kelishikda 
ekanligi   aniqlanishi mumkin. Masalan,  bunday holatlar xususan poetik nutqda  keng uchraydi. So`z tartibi so`z birikmalari hosil  qilishda  
yetakchi  omillardan  biri sanaladi. Chunonchi, keng dalalar (so‟z birikmasi) - Dalalar  keng (gap).  So`z  tartibi grammatik omili  nutqda 
hamisha ohang bilan birga ish ko`radi. Shuning uchun yuqoridagi hosilalarning ohangi bir-biridan tubdan farq qiladi. Chunonchi, bir, ikki