Taqlid va olmosh so'z turkumlari

Taqlid va olmosh so'z turkumlari

Rahmonova Zulfiya

Reja:

• 1Taqlid so'z turkumi
• 2Taqlid so'zlarning gramatik xususiyatlari
• 3Olmosh so'z turkumi
• 4 Olmoshlarning gramatik xususiyatlari

• Taqlid o'zbek tilida bir guruhni tashkil etadi va mustaqil so'z sirasidan o'rin olgan. Buning bir nechta ilmiy asoslari bor :
• Birinchidan turkiy tillarda taqlid miqdoran ko'p va ma'no jihatidan rang barang
• Ikkinchidan ulardagi tushlar tizmasi ma'lum obyektiv voqelikdan xabar berib turadi.

• Uchinchidan taqlid gap tarkibida ma'lum bir sintaktik pozitsiyani egallaydi.
• Taqlid so'zlarda tor unlidan iborat bo'lgan so'zlardagi belgi darajasi keng unlidan iborat taqlid ifodalagan belgidan past bo'ladi.
• Masalan :
• Taq-tiq, taq-tuq to'q-to'q taq-taq

• Bu Taqliddagi shakl va mazmunning tabiiy bog'lanishini ko'rsatadi.
• Taqliddagi manoviy g'ayrioddiylik uni boshqa mustaqil so'z turkumlaridan ajratib turadi.
• Manoviy g'ayrioddiylik faqat taqlidga xos emas uni olmoshda ham kuzatish mumkin. Chunki ularning manosi faqat matn tarkibidagina anglashilib shu boisdan "ichi bo'sh so'z" sifatida baholanadi.

• Ammo "manoviy bo'shlik" olmoshni mustaqil so'z sifatida qarashga monelik qilmaydi. Demak bu nomustaqil so'z sifatida qarab kelingan taqlidning ham "mustaqillashuviga" to'siq bo'la olmasligi kerak.
• Olmoshlar shaxs pretment belgi yoki miqdorga xos bo'lgan umumiy anglatadi.

• Taqlid morfologik jihatdan ozgaruvchan bu bilan mustaqil so'z bo'lgan ravishdan ham ustun turadi. Masalan:
• Odamlarning govur govuri
• Eshikning taqir tuquridan
• Olmosh bildirgan mano nutq jarayonida aniq yuzaga chiqadi.

So'zlar ma'noviy belgisiga ko'ra turlari

• a) mustaqil manoviy so'zlar (fel ot sifat son ravish taqlid
• b) bo'sh-ishora ma'noli so'z (Olmosh)
• d) yordamchi ma'noli so'zlar (komachki bog'lovchi yuklama ko'makchi fellar).
• Olmosh qaysi so'z turkumi o'rnida qo'llansa shu turkumga xos sintaktik vazifani bajaradi.

• Arab tilshunosligida Olmosh alohida so'z turkumi sifatida berilmagan balki har bir so'z turkumi ichida "yashirin ma'noli so'z" yani zamirlar sifatida alohida guruhlarga ajratilgan.
• Masalan :
• Kitob daftar Abbos -- aniq ma'noli ot
• Men sen kim - - yashirin ma'noli ot (zamir ot)

Olmoshlarning turlari

• 1 Kishilik olmoshlari
• 2 Ko'rsatish olmoshlari
• 3 O'zlik olmoshi
• 4 Belgilash olmoshi
• 5 So'roq olmoshi
• 6 Gumon olmoshi
• 7 Bo'lishsizlik olmoshi