B. M. Tojiboyev, D. A. Alijanov chorvachilikda ozuqa tayyorlash va

 
Polning rejalashgan belgiga nisbatan o‘ralarning joylashish 
chizmalari: 
a-ko‘milgan; b-yarim ko‘milgan; v-yuzaki

---

32
Ko‘milgan va yarim ko‘milgan o‘ralarda ozuqaning 
muzlashi kuzatilmaydi. Ularni qurishda yerosti suvlari yaqinligi 
e’tiborga olinishi kerak. Yuzaki o‘ralar ma’qul hisoblanadi, 
ularni har qanday sharoitda qurish, bir joydan boshqa joyga 
ko‘chirish mumkin. O‘ralar bir yoki ikki tomondan panduslar 
bilan jihozlanadi. O‘ralarning kengligi 10-15 m, balandligi 
3 m, uzunligi 30-50 m atrofida bo‘lib yon devorlari tashqi 
tomonga 6°C qiyalikda qilinishi zichlashtirishni osonlashtiradi, 
ular o‘z-o‘zidan zichlanadi hamda silos olish ishlarini 
mexanizatsiyalashda yaxshi sharoit yaratadi. Saqlagich 
o‘lchamlarini tanlashda uni to‘ldirish muddatlari e’tiborga 
olinadi. O‘ralarni to‘ldirish 3 kundan, minoralarni to‘ldirish 
4-5 kundan oshmasa massa o‘z-o‘zidan qizishi ro‘y barmaydi. 
Siloslashda xavfsizlikni ta’minlash, massani zichlashtirish 
uchun yaxshi sharoit yaratish va massani muzlab qolishdan 
saqlash maqsadida yuzaki va yarim ko‘milgan o‘ralarning yon 
devorlari tashqi yon tomoniga tuproq uyuladi. O‘ra polida 
shira yig‘iladigan quduqchalar ko‘zda tutilib panjara bilan 
yopiladi va o‘radan tashqarida qazilgan shira yig‘ish quduqlariga 
birlashtiriladi. Xuddi shuningdek, yarim ko‘milgan va to‘liq 
ko‘milgan o‘ralarda yomg‘ir va oqova suvlar uchun drenaj chap 
qismida 1 m
3
li panjaralangan quduq, tashqarida 10-15m
3
li suv 
yig‘ish sig‘imi quriladi va quvurlar bilan tutashtiriladi.
Massa 3B-50 tipidagi yuklash qurilmasi yordamida quvur 
orqali taqsimlagichga yetkazib beriladi. To‘kish qurilmasi ishchi 
organi shnik bo‘lib yuqoriga osilgan. Aylanma harakat qilib 
massani tuynuklar orqali to‘kish shaxtasiga tashlab turadi. 
Minora ichida gaz to‘planishini hisobga olib «nafas olish kame 
ralari» gumbaz qismida ko‘zda tutiladi.
Sutka davomida harorat o‘zgarishi tufayli qopqoqdagi tuy 
nuklarga elastik materialdan qoplar o‘rnatiladi. Harorat oshgan 
da minora ichidagi gaz kengayadi va elastik qoplardagi havoni 
so‘rib chiqaradi. Harorat pasayganda gaz hajmi kichrayadi, elas 
tik qoplar havoga to‘ladi. Shunday qilib minora germetikligi 
ta’minlanadi. Saqlovchi klapanlar ham o‘rnatiladi, ular minora 

---

33
ichidagi gaz bosimini belgilangan miqdor (500-2000 Pa ) da 
ushlab turadi.
4.2-rasm. BS-9,15 Senaj minorasi chizmasi:
1-yerga ulash simi; 2-transporter; 3-kabel; 4-lebedka; 5-boshqarish 
qutisi; 6- qo‘shib ajratgich; 7-to‘kish shaxtasi; 8-RBV-6 senaj 
tushirgichi; 9-to‘kish tuynugi; 10-taqsimlagich; 11-uch oyoq; 
12-gumbaz
Ta’kidlash lozimki, minoralar ozuqalarni to‘kib olish usuliga 
qarab yuqoridan to‘kib olish, pastdan tutib olish va kombinatsi-
yalashgan to‘kib olinishlarga bo‘linadi.
Ferma uchun kerak bo‘ladigan silos inshootlarining umu 
miy sig‘imi (m
3
) quyidagicha topiladi.
4.1
y
um
R t
V
γ
⋅
=
Bunda R
y
 – 
bir qishloq xo‘jalik hayvoni uchun yillik silos sarfi, 
t; 
t – 
fermadagi qishloq xo‘jalik hayvonlari soni; 
y 
– 
hajmiy 
massa, t/m
3
.

---

34
Bir bosh qishloq xo‘jalik hayvoni uchun yillik silos sarfi, (t).
=
4.2
1000
y
q n
R
⋅
Bunda, 
q – 
ratsion bo‘yicha bir chorva mollari uchun silosning 
sutkalik sarfi, kg. 
n – 
silos bilan oziqlantirish kunlari soni. Saqlag-
ichlar soni
=
4.3
um
x
V
N
V
ε
⋅
Bunda 
V
x
 – 
saqlagichning normativ bo‘yicha sig‘imi; 
e – 
saqlagich 
sig‘imidan foydalanish koeffitsiyenti.
Silos va senajni o‘radan olish uchun PSK- 5A, PSS-5,5, 
FN-1,4 «furajir» osma yuklagich va PE – 0,8B osma yuklagich 
ekskavator qo‘llaniladi. Ular asosan «Belarus» ipidagi traktor-
larga osiladi.
Osma yuklagichlar silos, senajli o’radan hamda skirdlangan 
dag‘al ozuqalarni traktor vositalariga yuklash bilan birgalikda 
maydalab ham yuboradilar.