B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
VII-bob. Vegetatsion tajribalar 
Agronomiyada ilmiy tadqiqotlar olib borishda ―Vegetatsion 
tajribalar‖ muhim o‗rin tutadi. Vegetatsion tajribalar ko‗proq nazariy 
ahamiyatga ega bo‗lgan ilmiy tadqiqotlarni olib borish uchun 
mo‗ljallangan. Bu tadqiqotlar olib borish natijasida o‗simlikda kechadigan 
muhim fiziologik jarayonlarning kechishi, o‗sish va rivojlanish 
jarayonlarining dinamikasi ilmiy asosda o‗rganiladi. 
―Vegetatsiya‖ so‗zi yunoncha ―Wegetitio‖ so‗zidan olingan bo‗lib, 
o‗sish va ko‗karish degan ma‘noni bildiradi. Adabiyotlarda ―vegettasion 
tajriba usullari‖ yoki ―vegettasion ilmiy tekshirish usullari‖ deganda 
o‗simliklarni kichik idishlarda yoki kuchli sovuq va issiq, shamol va 
yomg‗irdan asraydigan maxsus uylarda o‗stirish tushuniladi. Shunga ko‗ra 
vegetatsion tajribalarning bir kancha turlari mavjud. Masalan: 
1.
Kumda o‗stirish usuli, 
2.
Toshda o‗stirish usuli, 
3.
Suvli sharoitda o‗stirish usuli, 
4.
Tuproqli sharoitda o‗stirish usuli, 
5.
Yopiq ximoyalangan sharoitda o‗stirish usuli. 
Akademik D.N Pryanishnikov o‗z ilmiy ishlarida vegetatsion 
tadqiqotlar-ning ahamiyatini quyidagicha baholaydi : ―Dala tajribalarining 
vazifasi bugungi kunda mineral o‗g‗itlarni dala sharoitida ko‗llanish
ko‗lamini o‗rganishdan iborat bo‗lgan bir vaqtda, vegetatsion 
tajribalarning asosiy vazifasi o‗simlik uchun kulay sharoit yaratishda har 
bir alohida olingan omillarni o‗rnish , o‗simlikda kechadigan jarayonning 
mohiyatini ochishdan iborat ‖.
Fundamental ahamiyatga ega bo‗lgan tadqiqotlar, mikro elementlar, 
mikroo‗g‗itlar, izotoplar , mikroorganizmlar bilan bog‗liq tadqiqotlar, kam 
miqdorda bo‗lgan noyob preparatlar bilan bog‗liq ilmiy tadqiqotlar 
vegetatsion tajribalarda olib boriladi. 
Vegetatsion tajribalarda o‗simlikka ta‘sir ko‗rsatuvchi har bir 
hodisaga alohida yondashish va o‗rganish imkoniyatlari mavjud.
Vegetatsion tajribalarini ko‗yilishi , o‗tkazish va olib borish tartibi 
ma‘lum darajada dala va boshqa turdagi tajribalardan farq kiladi.Eng 
avvalo bu turdagi tajribalar kichik o‗lchamli mahsus idishlarda olib 
boriladi. 

---

168 
Vegetatsion idishlar tayorlanishi, shakli, o‗lchamliga ko‗ra turlicha 
bo‗lishi mumkin, Masalan: metaldan, capoldan , shishadan tauuorlangan 
bo‗lishi.
O‗simliklarni vegetatsion idishlarda o‗stirish ilmiy tekshirish 
ishlarining maqsadiga ko‗ra , bir necha kundan o‗simlikning o‗suv davri 
oxirigacha davom etishi mumkin. O‗lchamlfri xam 5, 10 , 20, 30 kg 
sifimki bo‗lishi mumqin. 
Tajribani tashkil qilish va uni o‗tkazish uchun kerakli tuproq 
tekshirish tadqiqot ishlarida ko‗zda tutilgan maqsad va vazifalarga qarab 
tayyorlanadi. Tajriba uchun olingan joy, maydonning tarixi va holati 
batafsil yozib quyiladi va shu maydonda uchraydigan tuproq turlari 
ta‘riflanadi. 
Vegetatsion tajribalarda quyidagi o‗lchamdagi vegetatsion idishlar
(sosud) tavsiya qilish mumkin. 
19- Jadval