B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

кг
Х
5
100
20
25



Tuproqni dala nam sig‗imiga teng bo‗lgan namlikda ushlab turish 
uchun 5 kg suv qo‗yish kerak. 20+5=25 kg. Agar idishning o‗zgarmas 
og‗irligi 25+5=30 kg teng bo‗ladi. Demak, har kuni idish tarozida tortiladi, 
o‗zgarmas og‗irligida kamaygan og‗irligi suv bilan to‗ldiriladi. Idishni 
tarozida tortganimizda 28,5 kg kelgan bo‗lsa 30-28,5=1,5 kg suv quyib 
o‗zgarmas og‗irligiga keltiriladi va undan keyin suv sarfi yoziladi.
Ekish oldidan tajriba idishlariga nay orqali suv quyib, idishdagi 
tuproq pastidan namiqtiriladi. Hamma idishlarga o‗zgarmas og‗irlikgacha 
suv quyib chiqiladi. 
Tajriba idishlariga o‗rug‗ ekish may oyining birinchi o‗n kunligida, 
dalada ekish ishlari tugagandan keyin o‗tkaziladi. Ekishdan oldin chigitlar 
suvda bir kun oldin ivitiladi. Chigit idishlarning o‗rtasiga 3-4 sm 
chuqurlikda ekiladi. Har bir idishga 6-8 ta gacha chigit ekiladi. Unib 
chiqqan maysalar ko‗pincha chigit po‗stini tashlamagan bo‗ladi. Bunday 
maysalar tagi chigit po‗stining ustiga xo‗llangan paxta, doka yoki suzish 
qog‗ozi qo‗yilishi kerak. Bir qancha vaqtdan keyin nami kam po‗st tushib 
ketadi yoki oxista olib tashlash kerak. 
Maysalar ketma-ket bir necha marta yangilanadi. Avvalo har qaysi 
idishda beshta maysa, keyin 4 so‗ngra 3,2 va nihoyat 1 tup maysa 
qoldiriladi. Bu holatda o‗simliklar yayrab o‗sadi va yaxshi rivojlanadi. 
G‗o‗zalar ixcham bo‗lishi va bir xilda bo‗lib yetilishi uchun o‗sish 
davrining boshlarida o‗suv shoxlarining paydo bo‗lishi bilan o‗larning 
hammasini yulib tashlash tavsiya etiladi. Yaganalash vaqtida hamma 
o‗simliklarni puxtalik bilan ko‗zdan kechirib, faqat zaif, nimjon va 
hashoratlar zararlantirgan maysalarinigina yulib olish kerak. 
Maysalarga hashorat tushish xafi bo‗lsa, ularga qarshi ishlov berish 
yoki oldini olish kerak. Havo isiy boshlashi bilan tajriba idishlariga 
paxtachilik yoki gazlamadan tikilgan jilt kiygiziladi. Bitta tajribaga 
qarashli idishlarning hammasi bir xilda o‗ralishi kerak. Bu tadbir 
o‗simliklarning ildizini ortiqcha qazishdan saqlaydi. Jiltining vazni 
idishning umumiy og‗irligiga qo‗shib qo‗yiladi. Tajribadagi o‗sayotgan 

---

172 
g‗o‗zalarni sug‗orish o‗suv davrining oxirigacha davom etadi. Idishdagi 
namlarga har kuni 2-3martagacha suv quyiladi. Meva tugish davrida
idishlarning tuprog‗i bosilib zichlanadi. Shuni kuzda ko‗rib idishlarning
tuprog‗ini qattiq quritib qo‗yishga va uni keyin serob qilib sug‗orishga yo‗l 
qo‗yilmaydi. G‗o‗zalarning o‗sishiga mos holda idishlarning doimiy 
og‗riligini oshirib borish mumkin. Vegetatsion tajribalarda g‗o‗zaning 
o‗sish va rivojlanishi kuzatilishi dalada o‗sayotgan o‗simliklarni 
kuzatishga qaraganda osonroqdir. Har qaysi o‗simliklarning hosildorligini 
meva hosil qiladigan organlarini tashlashini va hosil tugishini to‗la va aniq 
hisobga olish uchun o‗simliklarni holati to‗la ta‘riflab yozib boriladi, zarur 
deb topilganda esa gullariga yorliqlar (qog‗ozdan) yozib qo‗yiladi. 
To‗kilgan meva elementlari har 3 yoki 5 kundan sanab yozib qo‗yiladi. 
Hisobot (daftar) natijalari ostida meva elementlarining to‗kilish 
xarakteriga va ayrim omillar qanday ta‘sir qilishini belgilash va bu ta‘sir 
g‗o‗zaning yoshi bilan bog‗liq holatga va shona hamda tugunlarining 
yoshiga qarab qanday o‗zgarishini aniqlash mumkin bo‗ladi. Har bir tup 
g‗o‗zaning hosili alohida ravishda hisobga olinadi. Hosilni strukturasi 
muffassal o‗rganiladigan bo‗lsa, u holda har qaysi ko‗sak alohida 
xaltachaga joylanib, g‗o‗za tupidagi hosil shoxi aniq ko‗rsatiladi va vazni 
alohida o‗rganiladi. O‗simliklarning quruq massasi hisobga olinadigan 
bo‗lsa, o‗suv davri davomida to‗kilgan hamma qismlari (barg, meva va 
tugunchalari) har qaysi idish bo‗yicha yoki butun variant bo‗yicha alohida 
xaltachaga yig‗ib boriladi va vazni aniqlanadi. 
Vegetatsion tajribalarda fenologik kuzatishlar yoki boshqa omillarni 
ta‘siri o‗rganiladi, shonalash, gullash, meva tugish va pishish jadalligi dala 
tajribalarida qanday bajarilsa shu uslubiyat asosida bajariladi. Lekin 
o‗simliklar sonidan farq qiladi. 
Vegetatsion tajribalarda o‗simliklar soni ekin turiga qarab 
belgilanadi. 
Bunda 
ekinning 
va 
nabning 
biologik 
xususiyati, 
o‘ganilayotgan omil xisobga olinadi. Masalan g‘alla don ekinlarida urug‘ 
sosudlrga o‘simlikning oziqlanish maydonini xisobga olgan holda qalin 
ekiladi.

---

173