B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

8-jadval 
Begona o‘tlarni xisobga olish 
Zararlanish 
darajasi 
kam 
yillik 
ko‘p 
yillik 
1 m
2
 da 
ifloslanish 
darajasi 
ball, 
baho, 
dona 
1 m
2
 da 
qo‘y 
pech. 
gumay 
Yengil 
20 dona 
gacha 
3 gacha 3 donagacha 120 
gacha 
1 
yengil 
yaxshi 
O’rtacha 
21-80 
dona 
4-10 
dona 
4-10 dona 
100-200 2 o‗rta qoniqarli 
Kuchli 
80 dan 
yuqori 
10 dan 
ortiq 
10 dan ortiq 200 dan 
ortiq 
3 
kuchli 
qoniqarsiz 

---

75 
Jadvalda ko‗rsatilgan begona o‗tlar turi tuproq va iqlim sharotiga 
qarab o‗zgarishi mumkin. 
Kam yillik begona o‗tlarni hisobga olishda 1m/kv yuzaga tug‗ri 
kelgan begona o‗tlarni hisobga olishda esa yoki ularni ildiz poyalarini 
hisobga olishda tuproq qatlamlarini 0-10: 10-20 sm. Dan 1 m/kv yuza 
kavlanib mavjud bo‗lgan ko‗p yillik begona o‗tlar ildiz poyalari hisoblab 
chiqiladi. Agar tajribaning hisobga olish maydoni 240 m/kv bo‗lsa 1m/kv 
ga to‗g‗ri kelgan begona o‗tlar soni proporsiya yo‗li bilan aylantiriladi. 
Og‗irlik usulida aniqlash kerak bo‗lsa u holda, 1 m/kv ga to‗g‗ri kelgan 
begona o‗tlar sonlari salqin joyda quritilib vazni aniqlaniladi va shu 
ma‘lumotlar asosida xulosa qilinadi.
Begona o‗tlarni hisobga olish tajribaning yoki mavzuning 
o‗rganilayotgan omilning maqsadiga qarab har xil miqdorda hisobga 
olinadi, asosan o‗simlik o‗suv davri davomida kamida uch marotaba 
hisobga olish maqsadga muvofiqdir. 
Buning uchun birinchi hisobga olish paytida siljimaydigan maxsus 
maydonchalar ajratiladi va qoziqlar bilan mustahkamlab qo‗yiladi. Ushbu 
maydonchalarni ajratishda dalani begona o‗tlar bilan ifloslanganligini 
hisobga olish kerak. 
Dala tajribalarida begona o‗t urug‗larining sonini hamda unuvchanlik 
darajasini ham hisobga olish bilan izlanish ma‘lumotlarini boyitish 
mumkin. Buning uchun haydov qatlamidan tuproq buri bilan uning 
namunasini olinib, tuproq ochiq havoda quritiladi, so‗ngra 0,25 mm. lik 
elakdan o‗tkazilib, rux xloridining 70 % lik, 55% lik yoki osh tuzining 
to‗yingan eritmasiga solinadi. Burguning yuzasi aniqlanilib, tajribaning 
hisobga olish maydonidagi begona o‗t urug‗lari soniga aylantiriladi. 
Tajriba ma‘lumotlari asosida xulosa qilishda begona o‗t urug‗lari soni 
variantlar bo‗yicha solishtiriladi va xulosa qilinadi. 
G‗alla don, sabzavot va poliz ekinlari bilan olib boriladigan dala 
tajribalarida ham mavjud begona o‗tlar miqdori xisobga olinadi. Qaysi 
omil kimyoviy, agrotexnikaviy ta‘siridan o‗rganiladigan bo‗lsa ham 
begona o‗tlar soni va urug‗lari bilan ifloslanish darajasi yuqorida 
ko‗rsatilgan uslublar natijasida amalga oshiriladi. Begona o‗tlar 
o‗simliklarni vegetatsiya davrida ko‗z chamalab yoki aniq uslublarda, 
begona o‗t urug‗lari mavjud tuproqni Osh tuzining to‗yingan eritmasiga 
tushirish yo‗li bilan aniqlaniladi. Mavjud begona o‗t va urug‗lari dastlab 1 
m
2
va xisobga olish maydonida, xulosa qilish uchun esa 1 ga dagi 
miqdorga aylantiriladi.